एजेन्सी । भारतीय प्रतिस्पर्धा आयोग (सीसीआई) ले टेलिकम क्षेत्रको बारेमा एक अध्ययन रिपोर्ट जारी गरेको छ । यस रिपोर्टमा २०१६ मा जियोले आफ्नो सेवा शुरुवात गरेपछि टेलिकम क्षेत्रमा ठूलो परिवर्तन आएको उल्लेख छ  । यसमा भारतीय दूरसंचार नियामक प्राधिकरण (ट्राई) का दुई निर्णयले महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको उल्लेख छ । ट्राईले २०१७ मा मोबाइल टर्मिनेसन शुल्क घटाउने र २०१८ सिग्निफिकेन्ट मार्केट पावरको नयाँ परिभाषा तवय गर्ने जस्ता ठूला निर्णयहरू लिएको थियो ।

पछिल्लो सीसीआई अध्ययनले भने, ‘यदि तीन कम्पनी बजारमा भइरहेका बेलामा एक थप कम्पनीले टेलिकम सेक्टरबाट बाहिर निसिकयोे भने दुई कम्पनीहरूले यस क्षेत्रलाई हावी बनाउने छन । यो लामो अवधिमा यस क्षेत्रको अस्तित्वको लागी राम्रो हुनेछैन ।’ एक समय यस क्षेत्रमा करीव १५ कम्पनीहरु थिए । प्रतिस्पर्धाका कारण भारतको टेलिकम बजार सबभन्दा सस्तो शुल्क भएको बजार भएको छ ।

ट्राईले सिग्निफिकेन्ट  मार्केट पावरको परिभाषित गरेको थियो । यसै आधारमा यस क्षेत्रमा आउने नयाँ कम्पनीले नियामक छुट पाउने छन । अध्ययन रिपोटमा भनिएको छ, रिलायन्स जियोले एसएमपीको फाइदा लिई मूल्य निर्धारण छुट रणनीति अपनायो । यो क्षेत्र मा प्रतिस्पर्धा को लागी राम्रो थिएन ।’

रिलायन्स जिओ सेप्टेम्बर २०१६ मा निःशुल्क भाइस कल र सस्तो डाटा ट्यारिफको साथ सेवा शुरू गरेको थियो ।  यसका कारण अन्य टेलिकम कम्पनीहरूले नयाँ ट्यारिफसँग प्रतिस्पर्धा गर्न मूल्य कटौती गर्नुप¥यो । अन्य टेलिकम कम्पनीहरूले राजस्वमा ७० प्रतिशत शेयरको साथ निःशुल्क भ्वाइस कल गर्नु पर्ने थियो । साथै, डाटा मूल्यहरू ८५ प्रतिशतसम्म कटौती गर्नुप¥यो । धेरै कम्पनीहरूले ठूलो मूल्य कटौतीको कारण यो क्षेत्रबाट बाहिर बाहिरीए । आर्थिक वर्ष २०१८–१९ दूरसंचार उद्योगको आम्दानी दशक पहिलेको स्तरमा झरेको छ । सीसीआईले गरेको अनुसन्धानमा भनेको छ, यस्तो ‘प्राइस सक’ वेलफेयरको रूपमा स्वीकार गरिएको थियो । 

सीसीआईका अनुसार कमजोर प्रतिस्पर्धाका कारण ५जी जस्तो नयाँ प्रविधि अपनाउन ढिलाइ हुने निष्कार्स निकालेको छ ।  अध्ययन भन्छ, यो ५जीको सफलताको लागी एक प्रतिस्पर्धी बजार सिर्जना गर्न धेरै गाह्रो छ । सीसीआईले टिप्पणीमा अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक सम्बन्धमा भारतीय अनुसन्धान परिषद (आईसीआर ) को अध्ययन वर्तमान बजारमा अध्ययन छ । आईसीआरको यो रिपोर्ट २० मे २०२० पेस गरेको थियो । आईसीआर रिपोर्टको आधारमा सीसीआईले सिसिआइ ५ फेब्रुअरीमा टेलिकम उद्योग र सरकारी अधिकारीहरूसँग प्रतिस्पर्धाको सवालमा छलफल गर्नेछ । 

अध्ययनका अनुसार ट्राईले मोबाइल टर्मिनेसन शुल्क २०१७ मा १४ पैसाबाट घटाएर ६ पैसा प्रति मिनेटमा बनाएको छ ।  यस निर्णयले बजारमा पहिले नै अवस्थित कम्पनीहरूको प्रतिस्पर्धा स्थितिलाई नराम्रो असर पारेको छ । मोबाइल टर्मिनेसन चार्जको अर्थ कल गर्ने कम्पनीले कल प्राप्त गर्ने कम्पनीलाई तिर्नु पर्छ । यसलाई इन्टरनेक्ट युसेज चार्ज पनि भनिन्छ ।

सेप्टेम्बर २०१७ मा आइयुसी चार्ज कटौती गर्ने र १ जनवरी २०२० देखि पूर्ण रूपले चार्ज घटाउने एक रोडम्याप पनि पेश गरियो। । तर, आइयुसी चार्ज रद्द गर्न अन्तिम म्याद लागू गर्न १ बर्ष ढिलाइ भएको थियो । यो अब १ जनवरी २०२१ बाट बल्ल लागू भयो ।  परिणाम स्वरूप जियोको निः शुल्क कल प्रस्तावले अन्य कम्पनीहरूमा आगमन कलहरूको संख्या बढायो ।

२०१६ मा ट्यारिफ घटेपछि कन्सोडियमको दौड भयो । साना कम्पनीहरू अधिग्रहण गरियो । उही समयमा भोडाफोन इण्डिया र आइडिया सेलुलर मर्ज गरियो । अब रिलायन्स जियो, भारती एयरटेल र भोडाफोन आईडिया टेलिकम सेक्टरका तीन प्रमुख कम्पनी हुन् । यी तीन कम्पनीको ८८.४ प्रतिशत बजार शेयर रहेको छ । 

सीसीआईका अनुसार स्पेक्ट्रम अधिग्रहण र नेटवर्क अपग्रेडेशनको मागले टेलिकम उद्योगको ऋण बढेको छ । प्राविधिक अवरोध र बढ्दो ट्यारिफ प्रतिस्पर्धाका कारण रिलायन्स जिओको प्रवेशसँगै २०१७देखि २०१९ सम्ममा उद्योगको आम्दानीमा ठूलो गिरावट आएको छ ।