एजेन्सी । केही दिनयता फेसबुक निरन्तर चर्चामा छ । फेसबुक एक सामाजिक प्लेटफर्म हो । तर आजकल अन्य सामाजिक मिडिया प्लेटफर्महरूमा यसको ट्रोलहरू भइरहेका छन् । फेसबुक चाँडै नै नयाँ नाम र नयाँ अवतारमा आउन लागेको पनि चर्चा छ । यसको अनुसन्धान टोलीले यो प्लेटफर्म सुधार गर्न निरन्तर काम गरिरहेको छन । २०१९ मा, कम्पनीका केही अनुसन्धानकर्ताहरूले सामाजिक नेटवर्कको आधारभूत सुविधाहरूमा अनुसन्धान शुरु गरेका थिए । ती मध्ये एक फेसबुकको लाइक बटन पनि हो ।

कम्पनीको अनुसार, अनुसन्धानकर्ताले अनुसन्धान फेसबुकले इन्स्टाग्रामबाट व्यक्तिगत थम्ब्स–अप आइकन र इमोजी प्रतिक्रिया हटायो भने मानिसहरूले के गर्नेछन ? यसमा उनले पत्ता लगाए कि यी बटनहरूले कहिलेकाहीं इन्स्टाग्रामका सबैभन्दा कम उमेरका प्रयोगकर्ताहरूलाई ’तनाव र चिन्ता’ मा देखिए । विशेष गरी जब उनको पोस्टलाई साथीहरूबाट आवश्यक लाइकहरू प्राप्त भएन । जब लाइक बटन लुकाइएको थियो । प्रयोगकर्ताहरूले पोस्ट र विज्ञापनहरूसँग अन्तक्रिया गर्ने सम्भावना कम रहको थियो । 

फेसबुकका सीईओ मार्क जुकरबर्ग र अन्य प्रबन्धकहरूले इन्स्टाग्राम प्रयोगकर्ताहरूको लागि लाइक बटन लुकाउन छलफल गरेको खुलासा गरेको छन । अन्तमा, इन्स्टाग्राम वरिपरि सकारात्मक प्रेस कथा सिर्जना गरेर परीक्षण शुरु भयो ।

फेसबुकले सामाजिक सञ्जालका आधारभूत सुविधाहरूमाथि कसरी प्रश्न उठाएको छन भन्ने कुराको लाइक बटनको अनुसन्धान एउटा उदाहरण मात्र हो । गलत सूचना, गोपनीयता र घृणायुक्त भाषणका कारण कम्पनी संकटमा परेको छ । लाइक बटनसँगै फेसबुकले आफ्नो शेयर बटनमा पनि अनुसन्धान गरेको छ । ताकि प्रयोगकर्ताहरूले तुरुन्तै अन्य व्यक्तिहरूले पोस्ट गरेको सामग्री साझेदारी गर्न सकुन ।  यसले ३.५ बिलियन मानिसहरूले अनलाइनमा कस्तो प्रतिक्रिया दिइरहेका छन् भनेर देखाउँछ । हजारौं पृष्ठको आन्तरिक व्यवस्थापन गरिएको अनुसन्धानले कम्पनीले आफूले सिर्जना गरेको कुरामा बारम्बार संघर्ष गरिरहेको देखाएको छ ।

अनुसन्धानको क्रममा यस प्लेटफर्मबाट धेरै टाढा थियो । बारम्बार मानिसहरूले यो प्लेटफर्मको दुरुपयोग गरेको भेटिएको थियो । मानिसहरूले सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्महरूमा घृणा सामग्री लगातार बढाइरहेका छन् । २०१९ मा केहि अनुसन्धानकर्ताहरूले फेसबुक एक ‘मूल उत्पादन मेसिन’ जस्तै भएको देखाएका छन । जसले गलत जानकारी र घृणायुक्त भाषणलाई आफ्नो प्लेटफर्ममा बढाउन अनुमति दिएको छ । 

अनुसन्धानका कागजातहरूमा स्लाइड डेकहरू, आन्तरिक छलफल थ्रेडहरू, चार्टहरू, मेमोहरू र प्रस्तुतीकरणहरू समावेश छन्, तर परिणामहरू बाहिर आएपछि फेसबुकले के कारबाही गर्यो भनेर कुनै पनि उल्लेख छैन । पछिल्ला केही वर्षयता कम्पनीले फेसबुकका केही फिचरमा परिवर्तन गरेको छ । यसले मानिसहरूलाई उनीहरूले हेर्न नचाहेका पोस्टहरू लुकाउन सजिलो बनाएको छ। फेसबुकले एक नेटवर्क सञ्चालन गर्दछ जहाँ जानकारी छिटो फैलाउन सकिन्छ । जहाँ प्रयोगकर्ताहरूले आफ्ना साथीहरू र एपहरूलाई लिङ्क गर्न सक्छन्। फेसबुकको मूल्य ९०० बिलियन डलरभन्दा बढी छ ।

गत वर्ष फेसबुक छाडेका यसका उपाध्यक्ष ब्रायन बोल्याण्डले भनेका थिए  कर्मचारीको हैसियतले तपाई फेसबुक भित्र खुलेर कुरा गर्न सक्नुहुन्छ । मानिसहरूले त्यस्तो सोच्नु गलत हो । परिवर्तन गर्न साँच्चै गाह्रो हुन सक्छ। फेसबुकका कर्मचारी फ्रान्सिस हाउगनले पनि कम्पनी छाडेका छन् । उनले द वाल स्ट्रीट जर्नललाई कागजातहरू दिएका छन् । जसमा उनले कम्पनीको बारेमा धेरै ठूला खुलासा गरेका छिन् । उनले फेसबुकसँग सम्बन्धित नयाँ खुलासा गरिरहेकी छिन् ।

तर, फेसबुकका प्रवक्ता एन्डी स्टोनले उक्त कागजातलाई झुटो भन्दै प्रकाशित लेखको आलोचना गरेका छन् । उनी भन्छनm ‘व्यापार गरेर नाफा कमाउँछौं भन्ने कुरा सत्य हो, तर यसका लागि जनताको सुरक्षामा आँच पु¥याउने कुरा गलत हो । फेसबुकले १३ अर्ब डलर लगानी गरेको छ । मानिसहरूलाई सुरक्षित राख्न उनले ४०,००० भन्दा बढी मानिसहरूलाई काममा राखेका छन्।
कम्पनीका सीईओ जुकरबर्गले पनि यी सबै आरोपको खण्डन गरेका छन् । उनले सामाजिक सञ्जालको विभाजनले बालबालिकालाई हानि पु¥याउने र संरक्षणभन्दा फाइदालाई बढी महत्व दिने दाबीमा कुनै सत्यता नभएको दावी गर्छन । 

मार्क जुकरबर्गले १७ वर्षअघि सन् २००४ मा फेसबुक स्थापना गरेका थिए । त्यतिबेला उनी हार्वर्डका विद्यार्थी थिए । शुरुमा उनले कलेज क्याम्पसका मानिसहरूलाई यससँग जोडे । सुरुमा यसको नाम द फेसबुक थियो । पछि यसको नाम फेसबूक राखियो । २००६ मा, फेसबुकमा केहि नयाँ सुविधाहरू थपियो । नयाँ फिडका साथसाथै साथीहरूले पोस्ट गरेका फोटोहरू, भिडियोहरू र स्टेटस अपडेटहरू महत्त्वपूर्ण सुविधाहरू थिए ।  २००९मा फेसबुकले लाइक बटन थप्यो । यो सानो औंला सामाजिक सञ्जालमा मानिसहरूको उपस्थितिको सबैभन्दा ठूलो प्रतीक बन्यो ।

थम्ब बटन मार्फत फेसबुकले थाहा पायो कि मानिसहरूले आफ्ना भावनाहरू कसरी व्यक्त गरिरहेका छन् । उनीहरूलाई कस्तो गतिविधि मनपर्छ ? प्रयोगकर्ताले लाइक बटनबाट आफूलाई कुन समाचार, भिडियो, विज्ञापन बढी हेर्न मनपर्छ र बढी समय दिइरहेको छ भन्ने पनि थाहा हुन्छ । यस पछि कम्पनीले प्रयोगकर्ताहरूलाई उक्त सामग्री प्रदान ग¥यो ।

फेसबुकले ग्रसप फिचर पनि थपेको छ । यसको मद्दतले, मानिसहरू निजी संचार च्यानलहरूमा सामेल हुन र तिनीहरूको बारेमा कुरा गर्न सक्छन्। यसले व्यवसायमा सामेल हुन र सेलिब्रिटीलाई फलो गर्न वा सन्देश पठाउन अनुमति दिन्छ । कम्पनीको अर्को नवीनता शेयर बटन थियो । यसबाट व्यक्तिहरूले आफ्नो भित्तामा फोटो, भिडियो, सन्देश, समाचार फिड जस्ता कुनै पनि सामग्री साझेदारी गर्न सक्छन् ।