• पथिक हसन

अहिले बंगलादेश विश्वको विकासशील अर्थव्यवस्थाहरू मध्ये एक हो। सन् २०१५ मा बंगलादेश अति कम विकसित मुलुकबाट स्तरोन्नति गर्दै निम्न मध्यम आयवाला देश बन्यो। धेरै अमेरिकी र युरोपेली अर्थशास्त्रीहरुले भनिरहेका छन् कि चाँडै बंगलादेश विश्वको मध्यम आय भएको देश मध्ये एक बन्नेछ।

यति बेला बंगलादेश अर्थव्यवस्थाको विभिन्न सूचकहरूका आधारमा तीव्र गतिमा अगाडी बढिरहेको देखिन्छ । यो राष्ट्रिय वृद्धि, प्रतिव्यक्ति राष्ट्रिय आय, निर्यात आय, विदेशी विनिमय भण्डार, बिजुली, सञ्चार, आर्थिक र सामाजिक पूर्वाधार विकासको कारण देखिएको हो। 

कोरोनाको विश्वव्यापी महामारीको बाबजुद बंगलादेशको प्रति व्यक्ति राष्ट्रिय आय सकारात्मक छ। विभिन्न स्थानीय र अन्तर्राष्ट्रिय मिडिया आउटलेटहरुको अनुसार, आर्थिक वर्ष सन् २०१९/०२० मा, बंगलादेशको प्रति व्यक्ति आय २ हजार ६४ अमेरिकी डलर थियो। र, आर्थिक वर्ष २०२०/२१ मा, यो आय २२ सय २८ अमेरिकी डलर सम्म बढेको छ।

एडिबीको रिपोर्ट अनुसार, कोरोना महामारीका बिच पनि आर्थिक वर्ष २०२०/२१  र २०२१/२२ मा यो वृद्धि क्रमशः ६.८  प्रतिशत र ७.२ प्रतिशत रहने अनुमान छ। नेपालका लागी बंगलादेशले जिडिपी वृद्धिलाई स्थिर बनाउनको लागी गरेको प्रयास अनुकरणीय हुन सक्छ। बंगलादेशको विकासे घोडा अहिले छिटो गतिमा इच्छित लक्ष्य पूरा गर्नको लागी दक्षिण एसियाका विभिन्न देशहरूलाई  पार्ने उद्देश्य सहित अगाडि बढिरहेको छ। त्यसैले आज बंगलादेश विश्वमा विकासको एक रोल मोडल बनेको छ।

यस बिच बंगलादेशले संयुक्त राष्ट्र संघका विभिन्न सर्तहरू पूरा गरेको छ र उनीहरूद्वारा निर्धारित मापदण्ड अनुसार उनीहरू सन् २०१६ र २०२१ मा लगातार दुई पटक आफ्नो परीक्षा उत्तीर्ण गरी विकासोन्मुख देशको  सूचीमा प्रवेश गर्न योग्य भएको छ। सन् २०२० को सर्वेक्षण अनुसार बंगलादेश विश्वको ४१ औँ ठुलो अर्थतन्त्र हो। बंगलादेश आज विश्वमा ११ देशहरू मध्ये एक हो जुन भविष्यको विकास को लागी उदीयमान शक्ति बन्न सक्छन् ।

एक ब्रिटिस आर्थिक अनुसन्धान संस्थान सेन्टर फर इकोनोमिक एण्ड बिजनेस रिसर्चका अनुसार बंगलादेश सन् २०२५ सम्म विश्वको ३४ औँ, २०३० सम्म २६ औँ र २०३५ सम्म २५ औँ ठुलो अर्थव्यवस्था हुनेछ।

विश्वव्यापी अर्थतन्त्र कोरोना महामारीको चपेटामा परेर ठप्प रहेको बेला, हरेक देशको जिडिपी र प्रतिव्यक्ति आय स्थिर वा नकारात्मक रहेको बेला बंगलादेशको अर्थतन्त्र अपेक्षाकृत ढिलो गतिमा तर अगाडि बढिरहेको छ। र, यसको कारण बंगलादेशको समग्र निर्यात आयमा भएको वृद्धि, रेमिट्यान्सको बढ्दो प्रवाह र प्रति व्यक्ति राष्ट्रिय आयको सकारात्मक प्रवाह हो। नेपालले पनि कोभिड-१९ को अवधिमा कसरी आर्थिक अस्थिरताबाट पार पाउने भनेर  बंगलादेशको मोडेल पछ्याउन सक्छ।

विश्व बैंकको मल्टी डोनर ट्रस्ट कोष द ग्लोबल नलेज पार्टनरसिप एण्ड डेभलपमेन्टको एक सर्वेक्षण अनुसार सन् २०२० सम्म रेमिट्यान्स प्रवाहको हिसाबले बंगलादेश विश्वको शीर्ष १० देशहरूको सूचीमा ८ औँ स्थानमा छ। हाल बंगलादेशको रेमिट्यान्स रिजर्भ ४५ बिलियन अमेरिकी डलर भन्दा बढी छ। र, रेमिट्यान्सको मामलामा बंगलादेश विश्वमा ४५ औँ स्थानमा छ। इपीपी तथ्याङ्कको अनुसार, आर्थिक वर्ष २०२०-२१ को पहिलो दस महिनामा बंगलादेशको निर्यात आय ३२.०७ बिलियन डलर थियो, जुन अघिल्लो वर्षको सोही अवधिको तुलनामा ८.७५ प्रतिशतले बढेको हो।

यो वृद्धि र बंगलादेशको अर्थव्यवस्थाको प्रगति अब सारा संसारको लागी एक आश्चर्य छ। संसारभरिका मानिसहरू अहिले बंगलादेशको यो प्रगतिमा चकित छन्। राज्यका विचारक, अर्थशास्त्री र विभिन्न देशका ठुला अखबारहरू अहिले बंगलादेशको प्रशंसा गर्दै छन्। उनीहरू हाम्रो आर्थिक विकास रणनीतिलाई हेरिरहेका छन्। केही देशहरू यो विकास रणनीति पछ्याउने वा आफ्नो देशमा लागू गर्नेबारे सोचिरहेका छन् । 

बंगलादेशको अर्थव्यवस्थाले हालैका वर्षहरूमा हासिल शानदार सफलता विदेशमा विभिन्न समाचार आउटलेटमा प्रकाशित विभिन्न रिपोर्टहरूमा प्रतिबिम्बित भएको छ। न्युयोर्क टाइम्सका एक प्रसिद्ध स्तम्भकार, निकोलस क्रिस्टोफले हालै अमेरिकी राष्ट्रपति जो वाईडेनलाई बंगलादेशबाट गरिबी निवारणका उपायहरू सिक्न सल्लाह दिए। यो बुझिन्छ कि बंगलादेशको विकास रणनीति अमेरिकाका नीति निर्माताहरू र विचारक ध्यान तान्न सफल भएको छ। अर्को अमेरिकी दैनिक, वाल मार्ट जर्नल, भर्खरै लेखेको छ कि बंगलादेशको अर्थव्यवस्था दक्षिण एसियामा सबैभन्दा छिटो दौडिरहेको घोडा हो।  वासिङ्टन पोस्टका एक टिप्पणीकार माइक हार्ड लेख्छन् कि एक समयमा दक्षिण कोरियाको विकासको एक उदाहरणको रूपमा अहिले बंगलादेशलाई हेर्न सकिन्छ । अब बंगलादेशले त्यो ठाउँ कब्जा गरेको छ।

बंगलादेशको छिमेकी देश भारतको अर्थमन्त्री निर्मला सीतारमणले आफ्नो २०२१-२०२२ को बजेट प्रस्तुत गर्नु अघि फेब्रुअरीमा भनिन् कि उनीहरूले बंगलादेशबाट केही क्षेत्रहरूमा निर्यात आम्दानी कसरी बढाउने भन्ने बारे धेरै कुरा सिक्नु छ। उनले प्रस्तुत गरेको आर्थिक सर्वेक्षणमा भनिएको छ, ‘बंगलादेश अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा एक महत्त्वपूर्ण निर्यातकर्ताको रूपमा उभिएको छ।

भारत बङ्गलादेशका जनताको प्रतिव्यक्ति राष्ट्रिय आम्दानीमा पनि आकर्षित भएको छ। सन् २०२० को अन्त्यसम्म आईएमएफले भविष्यवाणी गरेको थियो कि बंगलादेश प्रतिव्यक्ति राष्ट्रिय आयको हिसाबले भारतलाई पछाडि पार्नेछ। र, त्यो साँच्चै भएको छ। जून १ मा ब्लुम्बर्गले प्रकाशित गरेको समाचारको शीर्षक थियो, "दक्षिण एसियाले अब यस क्षेत्रका ताराहरूलाई हेर्नु पर्छ।" भन्नु पर्दैन, यो तारा बंगलादेश हो। 

क्यानडामा रहेको अन्तर्राष्ट्रिय फोरम फर राइट्स एण्ड सेक्युरिटीका एक थिङ्क ट्यांकले भर्खरै बंगलादेश र पाकिस्तानको बारेमा एक रिपोर्ट प्रकाशित गरेका छन् । त्यहाँ देखाइएको छ कि बंगलादेश सूचकांकको सबै क्षेत्रहरूमा अगाडि छ। धेरै अर्थशास्त्रीहरुले दक्षिण एसियाको विकासमा बंगलादेश मोडेलको अनुसरण गर्न आह्वान गरेका छन्।

तसर्थ, यो अपेक्षित छ र पुष्टि हुन्छ कि यदि बंगलादेश सरकारले कोभिड -१९ महामारीलाई भविष्यमा उस्तै तरीकाले सम्हाल्न सक्छ जसरी विगतमा गरेको थियो। यसो हुँदा सन् २०३५ मा बंगलादेश विश्वको २५ औँ ठुलो अर्थव्यवस्था बन्नेछ। यो बंगबन्धुको विकसित र समृद्ध सुनौलो बंगलादेश हुनेछ।

नेपाल भौगोलिक हिसाबले बंगलादेशसँग धेरै नजिक छ। बंगलादेश र नेपालको सामाजिक-आर्थिक कारकहरूको प्रकृति र प्रवृत्ति सम्भवतः उस्तै छ। यद्यपि बंगलादेश धेरै जनसङ्ख्या भएको देशमा छ। बंगलादेशमा रोहिंग्या बोझ बनेको छ। तर, यी समस्याबाट मुक्त नेपालका लागि बंगलादेश एक आदर्श र अनुकरणीय मुलुक बन्न सक्छ । (लेखक: पथिक हसन ढाकाका स्वतन्त्र स्तम्भकार हुनुहुन्छ)