एजेन्सी । झण्डै सात दशकपछि एयर इन्डिया पुन पुरानै मालिककोमा फर्किएको छ । बिहीबार टाटा सन्सका अध्यक्ष एन चन्द्रशेखरन एयर इन्डियाको मुख्यालय पुगे । जहाँ औपचारिक रुपमा एयर इण्डिया हस्तान्तरण प्रक्रिया पूरा भयो। यसअघि एन चन्द्रशेखरनले प्रधानमन्त्री मोदीलाई भेटेका थिए । 

एयर इण्डियाको स्वामित्व प्राप्त गरेपछि नयाँ मालिकले ५ वर्षसम्म नाम र लोगो यथावत राख्नुपर्नेछ । टाटा समूहले सबैभन्दा बढी १८ हजार करोड भारु बोली लगाएर एयर इन्डियालाई नाम दिएको छ ।

एयर इन्डियालाई जेआरडी टाटाले सन् १९३२ मा टाटा एयरलाइन्सको नाममा पहिलो पटक सुरु गरेका थिए । सन् १९४६ मा यसको नाम परिवर्तन गरेर एयर इन्डिया राखिएको थियो। त्यसपछि सन् १९५४ मा सरकारले टाटाबाट एयर इन्डिया किनेर राष्ट्रियकरण ग¥यो ।

स्वतन्त्रताको समयमा देशमा साना ठूला गरी ९ वटा वायुसेवा कम्पनी थिए । सन् १९५४ मा राष्ट्रियकरण भएको थियो । सबै कम्पनीहरू गाभिएर दुई कम्पनीहरू गठन गरियो । आन्तरिक सेवाका लागि इन्डियन एयरलाइन्स र विदेशका लागि एयर इन्डिया १९५३ सम्म, एयर इन्डिया टाटा समूहको स्वामित्वमा थियो र यसको अध्यक्ष जेआरडी टाटा थिए ।

मोरारजी देसाई सरकारले १ फेब्रुअरी १९७८ मा एयर इन्डियाका तत्कालीन अध्यक्ष जेआरडी टाटालाई अचानक हटाउने आदेश दिए । यो आदेशसँगै सरकारले जेआरडी टाटालाई इन्डियन एयरलाइन्स र एयर इन्डियाको बोर्डबाट हटायो । भारतमा गान्धी सरकार त्यतिबेला सत्ताबाट बाहिर थियो ।

जब मोरारजी देसाई सरकारले जेआरडी टाटालाई अध्यक्ष पदबाट हटाए ।  इन्दिरा गान्धीले यस निर्णयमा शोक व्यक्त गरिन र जेआरडी टाटालाई पत्र लेखेर एयर इन्डियामा उनको भूमिकाको प्रशंसा गरिन ।  एयर इन्डियाको संस्थापक र अभिभावक हुनुहुन्छ । इन्दिरा गान्धीको पत्र पढेर जेआरडी टाटा भावुक भए । त्यसपछि १९८० मा, जब इन्दिरा गान्धी सत्तामा फर्किइन् । उनले जेआरडी टाटालाई इन्डियन एयरलाइन्स र एयर इन्डियाको बोर्डमा समावेश गरिन । तर जेआरडी टाटाले अध्यक्ष पद पाउन सकेनन् ।

एयरलाइन्स सन् १९५४ मा राष्ट्रियकरण भएको थियो । त्यसयता सन् २००० सम्म यो सरकारी वायुसेवा कम्पनी नाफामा थियो । सन् २००१ मा पहिलो पटक कम्पनीलाई ५७ करोड रुपैयाँ घाटा भएको थियो । सन् २००५ मा १११ विमान खरिद गर्ने निर्णय एयर इन्डियाको आर्थिक संकटको सबैभन्दा ठूलो कारण रहेको मिडिया रिपोर्टमा दाबी गरिएको छ । यो सम्झौतामा ७० हजार करोड रुपैयाँ खर्च भएको थियो । यस्तो ठूलो सम्झौता गर्नुअघि कम्पनीका लागि व्यावहारिक हुन्छ वा हुँदैन भन्ने कुरामा विचार नगरिएको बताइएको छ । नियन्त्रक तथा महालेखा परीक्षकले पनि सम्झौतामा प्रश्न उठाएका थिए । तर, सम्झौतालाई लिएर धेरै राजनीति भयो।

इन्डियन एयरलाइन्स सन् २००७ मा एयर इन्डियासँग गाभिएको थियो । मर्जरको समयमा संयुक्त घाटा ७७१ करोड रुपैयाँ थियो । मर्जर हुनुअघि इन्डियन एयरलाइन्स २३० करोड मात्र घाटामा थियो, छिट्टै नाफामा परिणत हुने अपेक्षा गरिएको थियो । जबकि एयर इन्डिया कम्पनी मर्जर अघि करिब ५४१ करोड रुपैयाँ घाटामा थियो। यो आर्थिक वर्ष २००६–०७ को प्रतिवेदन थियो । मर्जरपछि कम्पनी ऋणको गहिराइमा गयो ।

एयर इन्डिया व्यवस्थापनको आकस्मिक रवैया पनि विनाशको एक कारण थियो। एयर इन्डियाका उडानहरू प्रायः ढिलो ढिलाइको शिकार बन्न पुगे। कर्मचारीहरु बीच हडताल सामान्य भयो । जसका कारण सेवा प्रभावित भएको छ । सरकारी सेवामा अव्यवस्थित र तत्परताका कारण एयर इन्डियाको दुरुपयोग भयो ।

सन् २०१८ मा एयर इन्डियाको मात्र १३.३ प्रतिशत बजार हिस्सा थियो । निजी कम्पनीहरूले सेवा दिने रुटहरूमा एयर इन्डियाका विमानहरू राखिएका थिए ।