एजेन्सी । रुसले बिहीबार बिहान युक्रेनमा आक्रमण गरेको थियो । रुसका राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनको संकेत प्राप्त हुनासाथ रुसी सेनाले युक्रेनविरुद्ध सैन्य कारबाही सुरु गरेको छ । रुसको यो कदमको अमेरिका लगायत विश्वका धेरै ठूला देशहरुले कडा आलोचना गरेका छन् र प्रतिक्रिया दिने बताएका छन् । 

युक्रेनमा रुसको आक्रमणले विश्वलाई विनाशकारी युद्धको खतरामा पार्न सक्ने अनुमान समेत लगाउन थालिएको छ । आगामी दिनमा रुस र अमेरिकाको वर्चस्व रहेको नेटो राष्ट्रबीच तनाव बढेमा यसले विश्वलाई तेस्रो विश्वयुद्धतर्फ लैजान सक्ने आकलन समेत गर्न थालिएको  छ ।

यसअघि पनि विश्वका दुई साना घटनाले धेरै ठूला देशलाई युद्धको मैदानमा ल्याएको थियो र विश्वले दुईवटा विनाशकारी विश्वयुद्धको सामना गर्नुपरेको थियो । पहिलो विश्वयुद्ध एक राजकुमारको हत्याबाट शुरु भएको थियो । भने ९० लाख मानिसको मृत्यु भएको थियो । 

२० औं शताब्दीको सुरुमा युरोप शक्तिशाली देशहरूको दुई गुटमा विभाजित थिए । एकातिर जर्मनी, अस्ट्रिया–हंगेरी र इटाली र अर्कोतर्फ बेलायत, रुस र फ्रान्स थिए । २८ जुन १९१४ मा अस्ट्रिया–हंगेरी सिंहासनका उत्तराधिकारी आर्चड्यूक फ्रान्ज फर्डिनान्डलाई बोस्नियामा एक सर्बियाईले गोली हानी हत्या गरेको थियो । यो हत्याबाट सिंगो युरोप स्तब्ध भएको थियो ।

अस्ट्रियाले घटनाको लागि सर्बियालाई दोषी ठहर गर्दै ४८ घण्टाभित्र आफ्नो पक्ष प्रस्तुत गर्न भनेको थियो तर सर्बियाले अस्ट्रियाको मागलाई बेवास्ता गरेको थियो । यसबाट रिसाएर अस्ट्रियाले २८ जुलाई १९१४ मा सर्बियामाथि आक्रमण गर्यो । यससँगै पहिलो विश्वयुद्ध सुरु भयो ।

रसिया पनि आफ्नो मित्र सर्बियालाई समर्थन गर्न लडाइँमा लाग्यो । अर्कोतर्फ, जर्मनी आफ्ना मित्र अस्ट्रिया–हंगेरीलाई मद्दत गर्न लडाइँमा सामेल भयो । बेल्जियममा जर्मनीको आक्रमणको साथ बेलायत पनि लडाइँमा सामेल भयो ।

पहिलो विश्वयुद्ध दुई शक्तिशाली गठबन्धनहरू बीच लडिएको थियो । एकातिर जर्मनी, अस्ट्रिया, हंगेरी, टर्की र बुल्गेरिया र अर्कोतर्फ बेलायत, फ्रान्स, रुस, इटाली, जापान र अमेरिका रहेका केन्द्रीय शक्तिहरू थिए ।

सुरुमा अमेरिका यस युद्धको हिस्सा बनेको थिएन । तर सन् १९१७ मा अमेरिका पनि मित्र राष्ट्रहरूको तर्फबाट युद्धमा सामेल भयो । पहिलो विश्वयुद्ध २८ जुलाई १९१४ देखि ११ नोभेम्बर १९१८ सम्म चलेको थियो । प्रथम विश्वयुद्धमा ९० लाखभन्दा बढी मानिसले ज्यान गुमाएका थिए जसमध्ये ५० लाख सर्वसाधारण नागरिक थिए ।

११ नोभेम्बर १९१८ मा जर्मनीको आत्मसमर्पण संग पहिलो विश्व युद्ध समाप्त भयो । प्रथम विश्वयुद्धमा बेलायत, अमेरिकाको नेतृत्वमा मित्र राष्ट्रहरु विजयी भए भने जर्मनीको नेतृत्वमा रहेका देशहरु पराजित भयो ।

विवाद समाधान गर्न, २८ जुन १९१९ मा, जर्मनी र मित्र राष्ट्रहरू बीच भर्साइलको सन्धिमा हस्ताक्षर गरियो । यस सन्धि अन्तर्गत जर्मनीले ठूलो हिस्सा गुमाउनु परेको थियो र धेरै प्रतिबन्धहरू पनि लगाइयो ।

यस विश्वयुद्धको समयमा स्पेनिस फ्लु नामक महामारी विश्वमा फैलिएको थियो ।  जसका कारण विश्वभर ५ करोड मानिसको मृत्यु भएको थियो । प्रथम विश्वयुद्धको समयमा भारतमा बेलायतको शासन थियो र यस युद्धमा भारतीय सैनिकहरूले बेलायती सेनाको तर्फबाट लडेका थिए ।

दोस्रो विश्वयुद्धको बीज पहिलो विश्वयुद्धमा नै लुकेको थियो । जर्मनीलाई भर्साइलको सन्धिमा हस्ताक्षर गर्न बाध्य पारिएको थियो । युद्धको दोषी ठहरिए, जर्मनीलाई जरिवाना पनि लगाइयो र यसको प्रमुख औपनिवेशिक क्षेत्रहरू लिइयो । 

यसले जर्मनी र इटालीमा उग्र राष्ट्रवादको उदय भयो । इटालीमा सन् १९२२ मा बेनिटो मुसोलिनीको रूपमा र जर्मनीमा सन् १९३३ मा एडोल्फ हिटलरको रूपमा फासिस्ट तानाशाही सरकारहरू गठन भएका थिए ।

जर्मनीले मार्च १९३९ मा चेकोस्लोभाकियामाथि आक्रमण गरी हिटलरको नेतृत्वमा कब्जा गरेको थियो । जर्मन सेनाले त्यसपछि १ सेप्टेम्बर १९३८ मा पोल्याण्ड आक्रमण गर्यो । पोल्याण्डलाई सहयोग गर्न बेलायत र फ्रान्सले जर्मनीविरुद्ध मोर्चा खोलेका थिए । यही आक्रमणबाट दोस्रो विश्वयुद्ध सुरु भयो ।

दोस्रो विश्वयुद्ध दुई गुटबीच लडिएको थियो । एकातिर अक्ष शक्तिहरू थिए – जर्मनी, इटाली, जापान, अस्ट्रिया । त्यसोभए अर्कोतर्फ सहयोगीहरू थिए – जसमा बेलायत, फ्रान्स, सोभियत संघ, अमेरिका र केही हदसम्म चीन समावेश थियो ।

सुरुमा जर्मनी सफल भयो र फ्रान्सलाई जित्यो, तर सोभियत संघ विरुद्धको युद्धमा जर्मन सेना पराजित भयो । सन् १९४१ मा जापानको अमेरिकाको पर्ल हार्बर नेवी बेसमा हवाई आक्रमण गरेर अमेरिका पनि यस युद्धमा फसेको थियो ।

अमेरिकाको आगमनले मित्र राष्ट्रहरूको शक्ति बढायो र जर्मन नेतृत्वको गुटको पराजयको नेतृत्व ग¥यो । जर्मनीको पराजय देखेर यसको तानाशाह हिटलरले ३० अप्रिल १९४५ मा आत्महत्या गरेपछि जर्मनीले आत्मसमर्पण गर्यो ।

अगस्ट ६ र ९ अगस्ट १९४५ मा संयुक्त राज्य अमेरिकाले जापानी सहर हिरोसिमा र नागासाकीमा परमाणु बम खसालेर लाखौंको ज्यान लिएको थियो । जसका कारण जापानले २ सेप्टेम्बर १९४६ मा आत्मसमर्पण ग¥यो र दोस्रो विश्वयुद्ध समाप्त भयो ।

दोस्रो विश्वयुद्ध १ सेप्टेम्बर १९३९ देखि २ सेप्टेम्बर १९४५ सम्म चलेको थियो । जसमा करिब ७ देखि ८.५ करोड मानिसको मृत्यु भएको थियो । यस विश्वयुद्धमा विश्वका ३० ठूला देश र १० करोड सैनिक सहभागी थिए । युक्रेनसँग रसियाको पछिल्लो विवादको मूल कारण युक्रेनको नेटोमा सामेल हुने प्रयास हो । नेटो ३० देशहरूको सैन्य गठबन्धन हो । जसमा अमेरिकाले मुख्या पात्रका रुपमा काम गर्छ ।

रुसले आफ्ना सीमावर्ती देशहरू अमेरिकी अधिराज्यको संगठनमा सामेल हुन चाहँदैन । युक्रेन नाटोमा सामेल भएपछि नेटो सेनाहरू रसियाको सिमानामा पुग्नेछन् । जसले यसको सुरक्षामा खतरा खडा गर्नेछ ।

युक्रेनलाई नेटोमा सामेल हुन नदिन रुसले पहिले आफ्नो सिमानामा लाखौं सेना तैनाथ गर्यो र अहिले आक्रमण गरेको छ । यदि नेटो देशहरूले युक्रेनलाई सहयोग गर्न रुस विरुद्ध सैन्य कारबाही गर्छन् । रुस, अमेरिका र पश्चिमा राष्ट्रका सबै धम्कीका बाबजुद युक्रेन विवादबाट पछि हटेको छैन । 

यसले सुरुदेखि नै आक्रामक अडान लिएको छ र अब युक्रेनमाथि आक्रमण गर्दा आफ्नो मनसाय प्रष्ट पारेको छ । रुस यसपटक युक्रेन मात्र नभई अमेरिका र नाटो देशसँग पनि भिड्न तयार छ । युक्रेनमाथि हमलाको आदेश दिँदै रुसी राष्ट्रपति पुटिनले एक प्रकारले अमेरिका र नेटो देशलाई खुलेर धम्की दिएका छन् ।

पुटिनले अमेरिका र नेटोलाई धम्की दिँदै भनेका छन् ।  यदि कुनै विदेशी देशले युक्रेन मुद्दामा प्रवेश गरेमा तत्काल जवाफ दिइनेछ र यो इतिहासले कहिल्यै नदेखेको कुरा हुने भनेका छन । रुस–युक्रेन विवादमा अहिलेसम्म अमेरिकालगायत प्रमुख युरोपेली देशहरूले मौखिक युद्ध लडिरहेको देखिए पनि युक्रेनमाथि रुसी आक्रमण गहिरिएमा यी देशहरूले सैन्य कारबाहीको विकल्प पनि खोज्न सक्छन् ।

यदि अमेरिकाको नेतृत्वमा रहेको ३० राष्ट्रको सङ्गठन नाटोले युक्रेनलाई समर्थन गर्यो भने ठूलो युद्ध हुन सक्छ । जुन तेस्रो विश्वयुद्ध हुनेछ । अमेरिका र युरोपेली देशहरूले रुसविरुद्धको कारबाहीलाई लामो समयसम्म टार्न सक्नेछैन ।

यदि नाटो देशहरूले रुस विरुद्ध कारबाही गर्न सकेनन् भने यो अमेरिकी नेतृत्वको संगठनको लागि रुसी वर्चस्वको अगाडि झुक्नु जस्तै हुने छ । विज्ञहरूको अनुमानमा यदि अमेरिकाल र रुस बीचको प्रत्यक्ष युद्धको परिणाम तेस्रो विश्वयुद्ध हुने सक्ने छ । त्यसैले अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेन सम्भव भएसम्म रूस विरुद्ध अमेरिकाको सैन्य कारबाहीबाट बच्न चाहन्छन् ।

यदि नेटो राष्ट्रहरूले मिलेर रुसविरुद्ध मोर्चा खोल्यो भने अब विश्वको अर्को महाशक्ति चीनले रुसलाई साथ दिनेछ । युक्रेन मुद्दामा चीनले रुसलाई खुलेर समर्थन गरेको छ । तेस्रो विश्वयुद्ध भयो भने अमेरिका र रुसले एकअर्काविरुद्ध लड्ने पहिलो पटक हुनेछ । यसअघिका दुई विश्वयुद्धमा अमेरिका र रुस एउटै शिविरमा थिए । अनौठो संयोग यो हो कि प्रथम विश्वयुद्धका बेला विश्वमा स्पेनिस फ्लु नामक महामारी आएको थियो र यतिबेला विश्व कोरोना महामारीसँग लडिरहेको छ । विदेशी समाचार एजेन्सीको सहयोग