एजेन्सी । रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिन र चिनियाँ राष्ट्रपति जिनपिङबीच हालै बेइजिङमा वान टु वान वार्ता भएको छ । त्यसपछि दुवै देशले संयुक्त दस्तावेज जारी गरेका थिए । त्यसपछि दुवै शीतकालीन ओलम्पिकको उद्घाटन समारोह हेर्न गएका थिए ।

यी खेलहरू सकिएको केही दिनपछि रुसले युक्रेनमाथि आक्रमण गर्यो ।  चिनियाँ सरकारले यस आक्रमणको न निन्दा गरेको छ न बेवास्ता गरेको छ । उनले यसलाई ‘आक्रमण’ भनेका छैनन् । चीनले सधैं अरुको आन्तरिक मामिलामा हस्तक्षेप नगर्ने कुरा राख्दै आएको छ । यो उनको विदेश नीतिको मूल भाग रहेको बताइएको छ । तर यस हप्ताको सुरुमा चिनियाँ विदेशमन्त्री याङ यीले युद्धविरामका लागि चीनले मध्यस्थता गर्न सक्ने संकेत गरेका थिए ।

वाङले युक्रेनको सार्वभौमसत्ताप्रति चीनको बलियो समर्थनको पुनः पुष्टि गरेको चिनियाँ सरकारी मिडियाले जनाएका छन । उनले युक्रेनका विदेशमन्त्रीलाई चीन कूटनीतिक माध्यमबाट युद्ध अन्त्यका लागि हरसम्भव प्रयास गर्न तयार रहेको आश्वासन दिएका छन् ।

चीन सरकारले युक्रेनमा रुसको सैन्य कारबाहीप्रति ‘खेद’ पनि व्यक्त गरेको छ । यसले युक्रेनका नागरिकहरूलाई भइरहेको क्षतिप्रति गहिरो चिन्ता व्यक्त गरेको छ । चीनले अर्को उल्लेखनीय कदम चालेको छ । संयुक्त राष्ट्र संघमा युक्रेनमा चीनको आक्रमणको बिरूद्ध ल्याएको प्रस्तावमा मतदानमा भारतसँगै अनुपस्थित रहेका ३४ देशमा उनी पनि परेका थिए । चीनको यो कदमले विश्लेषकहरु आश्चर्यमा परेका छन् ।

त्यसोभए चीनको यो कदम उसको विदेश नीतिमा कुनै परिवर्तनको संकेत हो ? यो हुन सक्छ किनभने चीनले युक्रेनको सार्वभौमसत्ताको सम्मान गर्ने सिद्धान्त र रसियाको “उचित सुरक्षा चिन्ताहरू“ बीच सन्तुलन कायम गर्न खोजिरहेको छ ।

रुस र चीनबीचको गहिरो र असीमित मित्रताको घोषणा गर्ने ५००० पृष्ठको दस्तावेजलाई हेर्नुभयो भने नाटोको विस्तारको विरोधले दुई देशलाई एकै ठाउँमा ल्याइरहेको छ भनी तपाईंले पाउनुहुनेछ ।
तर, यो सम्झौतामा दुवै देशका धेरै साझा मुद्दा समेटिएका छन् र त्यसमा मिलेर काम गर्ने कुरा पनि गरिएको छ । विशेष गरी अन्तरिक्ष, आर्कटिक र कोविड–१९ खोपको विषयमा उक्त सम्झौतामा पुटिन र जिनपिङले हस्ताक्षर गरेका थिए ।    

यो सम्झौता दुवैको साझा दृष्टिकोणको दस्तावेज हो । यस अनुसार आगामी दिनमा पनि दुवै देशले मिलेर काम गर्नेछन् । रुसको समर्थनमा चीन यति बलियो उभिनुलाई युक्रेन मामिलामा उसको निन्दा नगर्ने महत्वपूर्ण सन्दर्भसँग पनि जोड्न सकिन्छ र त्यो हो– ताइवान । ताइवानको विषयलाई कसरी हेर्छ त्यसले रुसप्रति चीनको दृष्टिकोणको अनुमान गर्न सक्छ ।

चीनको नजरमा स्वायत्त ताइवानको अस्तित्व अवैध छ । जिनपिङले यसलाई चीनमा पुनर्मिलन गर्न चाहन्छन् । यदि सी जिनपिङले युक्रेन जस्तै ताइवानमाथि आक्रमण गरे भने के अमेरिका र उसका सहयोगीहरूले उस्तै वा बढी गम्भीर प्रतिक्रिया दिन सक्छन् (जस्तै युक्रेनमा रुसी आक्रमण ) । के यसले ताइवानमा चीनको आक्रमणको कडा निन्दा गर्छ वा यसको विरुद्ध थप प्रतिबन्धहरू लगाइनेछ ? के ऊ सांस्कृतिक रूपमा पृथक हुनेछ ?

तर महत्त्वपूर्ण कुरा यो हो कि ताइवान युक्रेन होइन । अरु केही होइन, दुवै देशको कानुनी हैसियतमा फरक छ । तर यदि चीनले रुसको ‘व्यावहारिक सुरक्षा कारणहरू’ मान्छ र स्वीकार गर्छ र यसको ’जटिल र अद्वितीय ऐतिहासिक सन्दर्भ’ को कारणले सार्वभौमसत्ताको सम्मान गर्ने सिद्धान्तलाई अस्वीकार गर्छ भने, सी जिनपिङले भविष्यमा ताइवानमाथि आफ्नो सम्भावित आक्रमणको बारेमा विश्वलाई चेतावनी दिन सक्षम हुनेछन् । अगाडि औचित्य दिने प्रयास गर्न सकिन्छ । एकै समयमा, उसले रूसबाट समर्थनको अपेक्षा गर्न सक्छ ।

अर्को महत्त्वपूर्ण कुरा सी जिनपिङ र पुटिनबीचको व्यक्तिगत सम्बन्ध हो । दुवैले अहिलेसम्म ४० पटक एक अर्कालाई भेटिसकेका छन् । गत महिनाको सुरुमा जब पुटिन शीतकालीन खेलकुदका लागि चीन पुगेका थिए । उनी कोभिड–१९ सुरु भएदेखि यहाँ आउने सबैभन्दा महत्वपूर्ण नेता थिए ।

सी जिनपिङ र पुटिन दुवै अधिनायकवादी नेता हुन् । रुस र चीनका जनताले आफ्नो मातृभूमिसँगको सम्बन्ध र सम्बन्धलाई अझ प्रगाढ बनाउनुपर्छ भन्ने दुवैको महत्वाकांक्षा छ ।

सी जिनपिङले भविष्यको चित्रण गर्दै छन् जसमा चीन एकदमै ठूलो र आत्मनिर्भर अर्थतन्त्रको रूपमा उभिएको छ । अर्थात्, एक हदसम्म, यसले आफ्नो विश्वव्यापी सम्बन्धबाट प्राप्त लाभहरू बिना काम गर्न सक्छ ।

तर रुससँगको चीनको नयाँ असीम साझेदारीको अर्थ अमेरिकाले आफ्ना सहयोगी र स्थापित विश्व व्यवस्थासँगको सम्बन्धलाई पुनर्संरचना गर्न थाल्छ भन्ने होइन । वास्तवमा, यो उही विश्व व्यवस्था हो जसमा यसले हालका वर्षहरूमा ठूलो भूमिका खेल्ने प्रयास गरेको छ । चाहे त्यो जलवायु परिवर्तन होस् वा शान्ति स्थापना । तर, यसमा पनि राजनीति भएको छ । चुनावको राजनीति होइन, आपसमा लड्ने देशसँगको सम्बन्धको राजनीति हो ।

चीनले आफ्ना जनतालाई युद्धको भयावहता देख्नबाट रोकेको छ । उनले युद्धसँग सम्बन्धित विवरणहरू सेन्सर गर्दै आएका छन् । तर अब त्यस्ता युद्धहरूको डरलाग्दो विवरणहरू सोशल मिडियामा सधैं पप अप भइरहेका छन् । तिनीहरूको कागजातहरू भइरहेका छन् । युद्धको विवरण र दृश्यहरू रूसको मामिलामा उनको अडान के हुनेछ भनेर निर्णय गर्न महत्त्वपूर्ण कारक साबित हुन सक्छ ।

सी जिनपिङ र उनी वरपरका वरिष्ठ नेताहरूले रुससँगको सम्बन्धको सीमा छ भन्न सक्छन् । त्यसैले रुससँगको सम्बन्धलाई असीमित ठान्नुको सट्टा चीनले पछि हट्नुपर्छ । यससँगै उनले रुस–युक्रेन मुद्दामा पनि अगाडि बढेर मध्यस्थताको भूमिका खेल्नुपर्नेछ । त्यो हो, भूमिका जसको बारेमा उनले युक्रेनलाई भने कि उनी उनको लागि तयार छन्। तर चीनले यो भूमिका निर्वाह गर्ने सन्दर्भमा अहिलेसम्म कुनै संकेत दिएको छैन ।बीबीसी हिन्दीबाट