एजेन्सी । युक्रेन र रुसको युद्धका कारढा पश्चिमी देशहरुले प्रतिबन्ध लगाएका कारण मात्र नभई आपूर्ति शृङ्खलामा आएको समस्याले वस्तु बजारमा वस्तुको मूल्य बढाएको छ । युक्रेनमा रुसी आक्रमणपछि उक्त क्षेत्रबाट धातु र अन्नको आपूर्ति अवरुद्ध भएको छ । धेरै पश्चिमी देशहरूले यसअघि नै रुसी तेल र ग्यास आयातमा प्रतिबन्ध लगाएका छन् । 

वास्तवमा, रसिया र युक्रेनले विश्वको कमोडिटी बजारमा प्रमुख रणनीतिक भूमिका खेल्छन् । दुवै देश आधारभूत कच्चा पदार्थका प्रमुख निर्यातकर्ता हुन् । गहुँ बाहेक तेल, ग्याँस, कोइला, तिनीहरू अन्य बहुमूल्य धातुहरूको ठूलो आपूर्तिकर्ता हुन् ।

तर, रुस र युक्रेनबीचको युद्धका कारण यी वस्तुको आपूर्तिमा अवरोध भइरहेको छ । यसले कोभिडबाट पुनः प्राप्ति भएको विश्वको अर्थतन्त्रमा ठूलो धक्का लाग्ने सम्भावना बढेको छ । तर, त्यस्ता चारवटा कुरा छन ।, जसको आपूर्ति लामो समयसम्म अवरुद्ध भयो भने विश्व अर्थतन्त्रमा समस्या आउन सक्छ ।

रूसको अर्थतन्त्रको प्रमुख जिम्मेवारी कच्चा तेल र ग्यासको निर्यातमा निर्भर गर्दछ । युक्रेनमा आक्रमण हुनुअघि विश्वमा प्रयोग हुने प्रत्येक दश ब्यारेलमध्ये एक ब्यारेल कच्चा तेल रुसको थियो । तर अहिले युद्धका कारण अमेरिका, क्यानडा र बेलायतले रुसी तेल र ग्यास आयातमा प्रतिबन्ध लगाएका छन् ।

विज्ञहरू भन्छन् कि यो लडाईले तेल र ग्यासको मूल्य बढ्न सक्छ किनभने रूसले दिनमा छ मिलियन ग्यालन तेल निर्यात गर्दछ। आपूर्ति ठप्प हुँदा विश्व बजारमा क्षतिपूर्ति गर्न गाह्रो छ । तेल निर्यात गर्ने देशहरूको संगठन ओपेकका महासचिव मोहम्मद बारकिन्डोले रुसी उत्पादनको क्षतिपूर्ति दिन गाह्रो भएको बताएका छन् । रूसबाट कम तेल आयात गर्ने देशहरूले पनि समस्या महसुस गरिरहेका छन्। विश्व बजारमा तेलको भाउ अझै बढ्न सक्छ ।

रसिया र युक्रेन दुवै खाद्यान्न र खाद्य तेल लगायतका खाद्य वस्तुका प्रमुख निर्यातकर्ता हुन् । दुवै देशलाई युरोपको ‘ब्रेड बास्केट’ भनिन्छ । विश्व बजारमा आउने गहुँमा युक्रेन र रुसको २९ प्रतिशत र मकैको १९ प्रतिशत हिस्सा ओगटेको छ ।

युक्रेन सूर्यमुखी तेलको सबैभन्दा ठूलो उत्पादक हो। रुस दोस्रो नम्बरमा छ । क्७ए ग्लोबल प्लाट्सका अनुसार सूर्यमुखी तेल उत्पादनको ६० प्रतिशतमा यी दुईले मिलेर योगदान गर्छन्। तर झगडाका कारण केही फ्युचर्स एक्सचेन्जमा कमोडिटीको मूल्य १४ वर्षको चरम सीमामा पुग्यो । 

द्वन्द्वका कारण खाद्यान्न उत्पादनमा असर पर्ने विज्ञहरू बताउँछन् । रुस र युक्रेनबीचको युद्धका कारण आपूर्ति अवरुद्ध भए अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा गहुँको मूल्य दोब्बरले बढ्न सक्छ । टर्की र इजिप्टले आफ्नो आवश्यकताको ७० प्रतिशत गहुँ रुस र युक्रेनबाट आयात गर्छन्। युक्रेन चीनको मुख्य मकै आपूर्तिकर्ता हो ।

विश्व खाद्य कार्यक्रमका निर्देशक डेभिड बिस्लेले बीबीसीलाई भने कि युद्धका कारण विश्वभर खाद्यान्नको मूल्यमा भएको बृद्धिले विश्वका गरिब देशहरूमा निकै ठूलो असर पर्नेछ । रसिया आल्मुनियमदेखि तामा र कारसम्मका धातुहरूको प्रमुख निर्यातकर्ता हो । 

यो विश्वको चौथो ठूलो आल्मुनियम निर्यातक हो। यो स्टिल, निकल, प्यालेडियम र तामाको शीर्ष पाँच निर्यातकर्ताहरूमा पर्छ । युक्रेन पनि औद्योगिक धातुहरूको प्रमुख उत्पादक हो। प्यालेडियम र प्लेटिनमको निर्यात बजारमा पनि यसको महत्त्वपूर्ण हिस्सा छ ।

यसको मतलब आउँदो दिनमा आल्मुनियमको डिब्बा र तामाको तारमा पाइने चिज महँगो हुनेछ । लन्डन मेटल एक्सचेन्जका निर्देशक म्याथ्यु चेम्बरलेनले बीबीसीलाई भनेः “यो वर्षको सुरुदेखि नै एल्युमिनियम र निकलको मूल्य ३० प्रतिशतले बढेको छ। तामाको तार महँगो हुनेछ ।’’

विश्व गोल्ड काउन्सिलका अनुसार रुस अष्ट्रेलिया र चीनपछि तेस्रो ठूलो सुन उत्पादन गर्ने देश हो। गत वर्ष रुसले ३५० टन सुन उत्पादन गरेको थियो । केही समययता अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा सुनको भाउ बढ्दै गएको छ । यदि रुस–युक्रेन युद्ध जारी रह्यो भने, मूल्य अझै बढ्न सक्छ ।

रसिया र युक्रेनबाट आपूर्ति हुने निकेल र प्यालेडियम पनि महँगो हुन सक्छ। प्यालेडियमको आपूर्ति अवरुद्ध भयो भने विश्वभरका अटोमेकरहरूसामु समस्या आउन सक्छ। निकेल लिथियम–फलाम ब्याट्री बनाउन प्रयोग गरिन्छ। मार्चको सुरुमा यसको मूल्य ७६ प्रतिशतले बढेको थियो ।

प्यालेडियम पनि महँगो हुँदै गएको छ । यो कार मा उत्प्रेरक कनवर्टर बनाउन प्रयोग गरिन्छ। रसियाले विश्वको प्यालेडियम उत्पादनको घड प्रतिशत योगदान गर्दछ । युक्रेन क्रिप्टन र नियोन जस्ता शुद्ध ग्यासहरूको प्रमुख आपूर्तिकर्ता हो। नियोन अर्धचालक बनाउन प्रयोग गरिन्छ। यसलाई कार बनाउन प्रयोग गरिन्छ ।

त्चभलमायचअभ डेटा अनुसार, युक्रेनले विश्वको नियोन ग्यासको कुल निर्यातको ठण् प्रतिशत ओगटेको छ ।अमेरिकामा चिप उद्योगले प्रयोग गर्ने नियोन ग्यासको ९० प्रतिशतभन्दा बढी युक्रेनबाट आउँछ । यदि यो आपूर्ति अवरुद्ध भयो भने माइक्रोचिपको ठूलो अभाव हुन सक्छ। गत वर्षदेखि माइक्रोचिपको आपूर्ति घटेको छ ।

मुडीज एनालिटिक्सका टिम युवाइले हालैको एक रिपोर्टमा लेखेका छन्, “रसियाले विश्वको प्यालेडियमको द्धण् प्रतिशत आपूर्ति गर्दछ, युक्रेनले विश्वको नियोनको आपूर्तिको ठण् प्रतिशत ओगटेको छ। अभाव अझै बढ्न सक्छ ।’’ सन् २०१४/१५ को जुन महिनामा पनि युक्रेनले क्रिमियामा लडिरहेको बेला पनि नियोनको मूल्य धेरै गुना बढेको थियो। यसले अर्धचालक उद्योगको लागि संकट कत्तिको गम्भीर छ भनेर देखाउँछ ।’’