एजेन्सी । रुस–युक्रेन युद्धको बीचमा अमेरिकाले मार्च ९ मा रुसबाट कच्चा तेल र ग्यास आयातमा प्रतिबन्ध लगाएको थियो । अमेरिका बाहेक क्यानडा, अष्ट्रेलिया, बेलायतलगायत धेरै देशले पनि रुसबाट तेल आयात बन्द गरेका छन् । अमेरिकाले रुसको अर्थतन्त्रलाई पूर्ण रूपमा ध्वस्त पार्न यो कदम चालेको बताएको छ ।

रूस अमेरिका र साउदी अरबपछि तेस्रो ठूलो कच्चा तेल उत्पादक हो । रुसले प्रतिदिन १०.७ मिलियन ब्यारेल कच्चा तेल उत्पादन गर्छ । रुसमाथिको यो प्रतिबन्धपछि तेल उत्पादक देशहरूको शक्तिशाली संगठन अर्गनाइजेशन अफ पेट्रोलियम एक्सपोर्टिङ कन्ट्रीज (ओपेक) को भूमिका बढ्ने स्पष्ट छ ।

ओपेक कच्चा तेल उत्पादक देशहरूको संगठन हो । हाल यसमा अल्जेरिया, अंगोला, इक्वेटोरियल गिनी, ग्याबोन, इरान, इराक, कुवेत, लिबिया, नाइजेरिया, कंगो, साउदी अरब, संयुक्त अरब इमिरेट्स र भेनेजुएला लगायत १३ सदस्य राष्ट्र छन् ।

सन् १९६० मा तेल उत्पादक राष्ट्र इरान, इराक, कुवेत, साउदी अरेबिया र भेनेजुएला मिलेर ओपेकको गठन भएको थियो । यसको मुख्यालय भियनामा छ । त्यसपछि बिस्तारै अन्य तेल उत्पादक देशहरू पनि यसमा सामेल भए ।

ओपेकमा रहेका ठूला तेल उत्पादक राष्ट्रहरूले तेल निर्यातमा उचित नियन्त्रण गरेर आफ्नो इच्छाअनुसार विश्वमा तेलको मूल्य निर्धारण गर्ने सोच बनाएका थिए । ओपेकका सदस्य राष्ट्रहरूले प्रत्येक वर्ष कुन देशले दैनिक कति ब्यारेल कच्चा तेल उत्पादन गर्ने भन्ने निर्णय गर्न बैठक बस्ने गर्दछ । 

अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा कच्चा तेलको आपूर्ति र मूल्यबीच सन्तुलन कायम रहन र उत्पादक राष्ट्रलाई नोक्सान नहोस् भनेर उनीहरू यस्तो गर्छन् । सेप्टेम्बर २०१९ सम्म ओपेकले विश्वमा लगभग २९ प्रतिशत कच्चा तेल निर्यात गर्यो । इक्वेडर आफैले डिसेम्बर १९९२ मा ओपेक छोड्ने निर्णय गर्यो । तर अक्टोबर २००७ मा पुनः सामेल भयो । १ जनवरी २०२० मा, यो फेरि ओपेकबाट बाहिरियो ।

इक्वेडर बारम्बार ओपेकबाट बाहिरिन्छ र किन ओपेकमा सामेल हुन्छ । वास्तवमा, इक्वेडरको अर्थतन्त्र धेरै खराब अवस्थामा थियो । जसका कारण यहाँ मुद्रास्फीति र बेरोजगारी तीव्र गतिमा बढिरहेको थियो । ओपेक राष्ट्रहरूले प्रतिदिन ५.४ मिलियन ब्यारेल उत्पादन कायम गरेका थिए । यस्तो अवस्थामा इक्वेडरले तेलको खानी  भए पनि आफ्नो इच्छाअनुसार तेल निकाल्न सकेन । त्यही भएर उनी ओपेकबाट बाहिरिए ।

इक्वेडर मात्र यस्तो देश होइन । यी कारणहरूले गर्दा इन्डोनेसियाले पनि दुईवटा अवसरमा ओपेकको सदस्य बन्ने र त्यसबाट बाहिरिने निर्णय गरेको छ । यी दुई बाहेक, तेस्रो देश ग्याबोनले जनवरी १९९५ मा आफ्नो सदस्यता रद्द गर्यो । यद्यपि, यो जुलाई २०१६ मा फेरि ओपेकमा सामेल भयो । उही समयमा, जनवरी २०१९ मा कतारले यसबाट बाहिरिने निर्णय गरेको थियो ।

ओपेक राष्ट्रहरूले २०२० मा विश्वभर दैनिक करिब १९.७ मिलियन ब्यारेल तेल निर्यात गरे । जसमध्ये ५४ लाख ब्यारेल चीनलाई दिइएको थियो । यस वर्ष अगस्टअघि ओपेक कच्चा तेलको मूल्य प्रति ब्यारेल ४१.४७ अमेरिकी डलर थियो । यो अगस्ट २०२१ मा प्रति ब्यारेल ६५.७४ मा पुग्यो । बीबीसीको सहयोगमा