एजेन्सी । मध्य लन्डनको बेल्ग्राभिया क्षेत्रको मुटुमा, त्यहाँ “रेड स्क्वायर“ भनेर चिनिने ठाउँ छ । ईटन स्क्वायरमा पाँच तले भवन छ ।  जसमा टेनिस कोर्टसहितको निजी बगैंचा छ, तर यो मस्कोको प्रसिद्ध रेड स्क्वायरको अगाडि होइन । यद्यपि यी दुवै ठाउँमा एउटा विशेष महत्वरहेको छ ।  यहाँ ठूलो संख्यामा रुसी मानिसहरू बस्छन् । 

एक दशकभन्दा बढी समयदेखि रुसीहरूले ईटन स्क्वायर लगायत धेरै पोश क्षेत्रहरूमा करोडौं डलरको सम्पत्तिहरू खरिद गरेका छन् । बेल्ग्राभिया, विश्वको सबैभन्दा सुन्दर क्षेत्रहरूमध्ये एक बेलायतमा रुसी पैसाको बिरूद्ध मार्चको मध्यमा लन्डनमा विरोध प्रदर्शनको केन्द्र बन्यो । प्रदर्शनकारीहरूको एउटा समूहले बेलग्रेभ स्क्वायरको नम्बर ५ भवन कब्जा गरेका थिए ।

यी करोडौं डलरको सम्पत्ति ओलेग डेरिपास्काको हो । जो भ्लादिमिर पुटिनसँग सम्बन्धित छन् र एक कुलीन हुन्। यो सम्पत्ति ब्रिटिश सरकारद्वारा स्वीकृत पनि छ । भ्रष्टाचार विरोधी संस्था ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेशनलले बेलायतको कम्तिमा १.५ बिलियन डलर (२ बिलियन डलर) को सम्पत्ति रुसीहरुको रहेको पहिचान गरेको छ । जसले सम्पत्तिको स्रोतबारे खुलासा गरेको छैन । साथै, यस सम्पत्तिको रसियासँगको सम्बन्ध पनि खुलासा भएको छ ।

तर रुसी अर्बपतिहरूले लन्डनभर घरहरू मात्रै किनेका छैनन् । तर चेल्सी एफसी जस्ता प्रिमियर लिग फुटबल क्लबहरू, स्कटल्याण्डका ठूला सम्पदाहरू र लन्डन इभनिंग स्ट्यान्डर्ड जस्ता मिडिया आउटलेटहरू पनि किनेका छन् ।यो सबै सन् १९९० को दशकको उत्तरार्धमा सुरु भएको थियो, “लन्डनग्राडः फ्रम रसिया विथ क्यास; द इनसाइड स्टोरी अफ द ओलिगार्क्स“ का लेखक मार्क होलिङ्सवर्थ भन्छन् ।

“निजीकरणको साथ धेरै पैसा कमाएपछि, मिखाइल खोडोरकोभस्की जस्ता केही कुलीनहरूले रूसबाट आफ्नो पैसा निकाल्न चाहन्थे किनभने उनीहरूलाई सतावटको डर थियो,“ होलिङ्ग्सवर्थले भने । “त्यसैले तिनीहरूले यसलाई विदेशी कम्पनीहरू, विदेशी ट्रस्टहरूमा हस्तान्तरण गर्न थाले। र यसरी यो लन्डन पुग्यो। तिनीहरूले यहाँ सम्पत्ति किने, लगानी र बैंक खाताबाट पैसा कमाए।“ विशेषज्ञहरु को अनुसार, रूसी यष्निबचअजक को आगमन ठूलो संख्या मा दुई पटक भयो । 

पहिलो पटक १९९० मा थियो, जब बोरिस येल्तसिनको सरकारको समयमा, ठूला राज्य–स्वामित्व भएका कम्पनीहरूलाई नाफाको बदलामा टाइकुनहरू छनोट गर्न कम मूल्यमा बेचिएको थियो, जबकि दोस्रो पटक भ्लादिमिर पुटिनले सम्झौताहरू मार्फत उनीहरूको लगानीलाई प्रोत्साहित गरे ।

२००० को प्रारम्भमा, धेरै कुलीन वर्गहरू पुटिन सरकारबाट सतावटको डर थियो । यी प्जयमयचपयखकपथ जस्तै मानिसहरू थिए । उनी रुसका सबैभन्दा धनी व्यक्ति थिए र फोर्ब्सका अनुसार उनी विश्वका धनी व्यक्तिमध्ये एक थिए । 

तर १९९० को दशकको कर छलीको मुद्दामा उनको नाम मुछियो र त्यतिबेला उनको सम्पूर्ण शक्ति खेर गयो । झण्डै एक दशक जेलमा बिताएपछि खोडोरकोभस्की अहिले निर्वासनमा छन् । उनी भन्छन्,‘पुटिनको नेतृत्वमा काम गर्ने भ्रष्ट अधिकारीहरूको शिकार भएका थिए, जसले आफ्नो राजनीतिक महत्वाकांक्षासँग डराउँछन् र आफ्नो व्यापार साम्राज्यलाई सीमित गर्न चाहन्थे ।’

मार्क होलिङ्सवर्थ बताउँछन्, ‘राजनीतिक उत्पीडनबाट बच्नको लागि, कुलीनहरूले लन्डनलाई आफ्नो नयाँ घर बनाए र यसलाई पैसा राख्नको लागि सबैभन्दा सुरक्षित ठाउँको रूपमा देखे ।’ रूसी अधिकारीहरूले उनीहरूमध्ये कसैलाई सुपुर्दगी गर्न अनुरोध गरे पनि उनीहरूका वकिलहरूलाई थाहा थियो कि बेलायतले उनीहरूलाई निर्वासन गर्दैन ।’

एक खोज पत्रकारले भने, “मलाई लाग्छ कि बेलायती कानुनी प्रणाली धेरै मानिसहरूलाई यस देशमा आफ्नो पैसा लगानी गर्नको लागि मुख्य प्रेरणा भएको छ ।’’ ती दिनहरूमा लन्डनमा पहिले नै धेरै वकिलहरू, घर जग्गा एजेन्टहरू, बैंकरहरू, सल्लाहकारहरू र लेखापालहरू थिए जसले अलिगार्चहरूलाई लन्डनमा आफ्नो पैसा सार्न र लुकाउन मद्दत गर्ने प्रस्ताव राखेका थिए ।

२००३ मा रोमन अब्रामोभिचले चेल्सी एफसी फुटबल टोली किनेका थिए । जसले बेलायतमा धेरैको ध्यान आकर्षित गर्यो । मानिसहरूले सोच्न थाले कि कुलीनहरू को हुन् र तिनीहरूको पैसा कहाँबाट आयो ? लन्डन विश्वविद्यालयका कानूनका प्राध्यापक कोजो कोरम तर्क गर्छन्, ‘लन्डनमा विदेशी “फोहोर पैसा“ को प्रवाह पुरानो हो । यस वर्षको जनवरीमा, कोरमले आफ्नो पुस्तक “अनकमन वेल्थः बेलायत र साम्राज्यको आफ्टरमाथ“ प्रकाशित गयो । जसमा उनले बेलायतको शाही सम्पदाले यसको कानुनी र वित्तीय प्रणालीलाई कसरी असर गरेको छ भनेर वर्णन गरे ।

उनले भने, “लन्डनले रुसीहरूका लागि मात्र होइन साउदी, अरेबिया, नाइजेरियाली कुलीन र चिनियाँ अर्बपतिहरूका लागि पनि ढोका खोलेको छ । तिनीहरू सबैले लन्डनलाई लगानीका लागि विदेशी गन्तव्यको रूपमा प्रयोग गर्छन् । बेलायती साम्राज्यको पतनपछि यो शहर जसरी पुनःस्थापित भयो । स्थापित भएको छ । यसले यसमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ ।

धेरै कुलीनहरू भर्खरै बेलायत आएका छन् । “गोल्डेन भिसा“ प्रणालीले उनीहरूलाई त्यसो गर्न सजिलो बनायो । बेलायती सरकारमाथि आन्तरिक र अन्तर्राष्ट्रिय दबाब बढ्दै गएकाले यस वर्षको फेब्रुअरीमा यो प्रणाली बन्द गर्नुपरेको थियो ।

२००८ मा बेलायती सरकारले टियर १ भिसा योजना ल्यायो र यस मार्फत आधिकारिक रूपमा विश्वभरका हजारौं अर्बपतिहरूका लागि देशको ढोका खोल्यो । १० लाख पाउण्ड लगानी गरेका उद्यमीहरुलाई यो भिसा दिइएको हो । २०१४ मा, यो रकम २० मिलियन पाउन्डमा बढाइएको थियो ।

कार्यक्रमले यी भिसा धारकहरूलाई बेलायतमा आफ्नो परिवारसँग स्थायी बसोबासको लागि आवेदन दिन अनुमति दिएको थियो ।  स्पेन, पोर्चुगल र ग्रीस जस्ता अन्य युरोपेली देशहरूले पनि कम लगानीमा यस्तै योजनाहरू प्रस्ताव गर्छन् ।

तर युक्रेनमा रुसी आक्रमणपछि स्पेन, पोर्चुगल र ग्रीस दुवैले रुसीलाई गोल्डेन भिसा दिन बन्द गरेका छन् । बेलायतको गृह मन्त्रालयको तथ्याङ्कअनुसार यो कार्यक्रम सुरु भएदेखि अहिलेसम्म २ हजार ५८१ रुसी नागरिकलाई लगानीकर्ता भिसा जारी गरिएको छ ।

देशमा रुसी हस्तक्षेपको दुई वर्षको अनुसन्धानपछि बेलायती संसदको खुफिया समितिले २०२० मा प्रतिवेदन प्रकाशित गरेको थियो । यसबाट बेलायतमा रुसको प्रभाव अब ‘नयाँ सामान्य’ भएको पुष्टि भएको छ । बेलायतका क्रमशः सरकारहरूले रुसी कुलीन वर्ग र उनीहरूको पैसालाई खुल्ला हातले स्वागत गरे । रिपोर्टमा भनिएको छ, पुटिनको नजिकका धेरै रुसीहरू छन् जो यहाँ व्यापार, राजनीति र सामाजिक जीवनमा विशेष गरी ’लन्डनग्राद’ मा राम्ररी एकीकृत भएका छन् ।’

बेलायती संसदको विदेश मामिला समितिले दुई वर्षअघि सार्वजनिक गरेको दोस्रो प्रतिवेदनअनुसार रुस हुँदै पैसा भित्र्याउन मनी लान्ड्रिङ भइरहेको छ । तर बेलायती सरकारले यो कुरालाई बेवास्ता गरेको छ । बेलायती सरकारले यस समस्यालाई बेवास्ता गरिरहे र अन्ततः यसलाई प्रणालीमा प्रवेश गर्न अनुमति दियो भनी ििज्यष्लनकधयचतज विश्वास गर्छन् । 

लण्डन विश्वविद्यालयको कोरमले लामो समयसम्म बेलायतलाई आर्थिक लाभ दिने देखिएकाले सरकारले यसलाई बेवास्ता गरेको विश्वास गरेको छ । “बेलायत एक ठूलो वित्तीय र कानूनी केन्द्र हो,“ उनी भन्छन्, ‘यहाँबाट धेरै पैसा सम्पूर्ण देश र यसको विदेशी क्षेत्रहरूमा पुग्छ ।’

“तर सामान्य बेलायती नागरिकको हकमा त्यस्तो हुँदैन । बेलायतले आफूलाई यस्तो अपतटीय हबको रूपमा राखेकोले देशमा विशेष गरी लन्डनमा घरको मूल्यमा उल्लेखनीय वृद्धि भएको छ ।’’ बेलायतका एक हजार रुसी, कम्पनी र अन्य व्यापारिक संस्थामाथि प्रतिबन्ध लगाइएको छ । यसमा ५० भन्दा बढी कुलीन वर्ग र तिनका परिवारहरू समावेश छन् । उनीहरुको कुल सम्पत्ति १०० अर्ब पाउण्ड हुनेछ । यसपछि मानिसहरूले लन्डनग्राड समाप्त हुन सक्छ भन्ने महसुस गर्न थाले ।

प्रतिबन्ध लगाइएकामा चेलेसा एफबीका मालिक रोमन अब्रामोविच, अलिगार्च ओलेग डेरिपास्का र रुसी बैंक भिटीबीका अध्यक्ष आन्द्रे कोस्टिन रहेका छन् । उनको बेलायतमा रहेको सम्पत्ति रोक्का गरिएको छ । 

बेलायती सरकारले यी व्यक्तिहरूको व्यापारिक साम्राज्य, सम्पत्ति र सम्पर्कहरू रसियासँग नजिकको सम्बन्ध रहेको बताएको छ । तर, अब्रामोविचले यसलाई अस्वीकार गरेका छन् । होलिंग्सवर्थ भन्छन् ‘‘अधिकांश कुलीनहरू लन्डनमा कहिल्यै बसेका छैनन् । तर तिनीहरूको सम्पत्ति र पैसा यहाँ छ उनले यहाँ समय बिताएका छन् । छोराछोरीलाई पढाउनुभयो । तर अब प्रतिबन्धहरू लन्डनग्राडको अन्त्यको संकेत हो ।’’

ओलिगार्क र पुटिनलाई समर्थन गर्ने रूसी व्यवसायीहरूको विरोध बढ्दै गएको छ। अब यहाँबाट निस्केर आफ्नो पैसा कतै लुकाउनुपर्छ भन्ने लाग्छ ।  यद्यपि, मेफेयरमा सबैभन्दा विलासी रेस्टुरेन्टहरू भ्रमण गर्ने र बेलग्राभियाको निजी बगैंचाहरू भ्रमण गर्ने रूसी कुलीनहरूको लागि समस्याहरू उत्पन्न भएका छन् । यस समयमा टेम्समा लन्डनग्राडो र मस्कोको ’ब्रिटिश ड्रीम’ समाप्त हुने अबस्थामा देखिन्छ । बीबीसी हिन्दीबाट