एजेन्सी । केही दिनअघि अमेरिकी पत्रिका वाल स्ट्रिट जर्नलमा साउदी अरेबियाले चीनबाट तेल बिक्री गर्दा युआनमा भुक्तानी लिने सक्ने सम्बन्धी  समाचार छापिएको थियो । यो खबरसँगै यो पेट्रोडलर युगको अन्त्यको सुरुवात भएको भन्ने चर्चा शुरु भएको छ । 

’पेट्रोडलर’ शब्द सत्तरीको दशकमा लागू भयो, र यससँगै विश्वको व्यापारमा अन्तर्राष्ट्रिय लेनदेनको लागि रुचाइएको मुद्राको रूपमा डलरको स्थिति बलियो हुँदै गयो । ऊर्जा क्षेत्रको एक प्रकाशन कम्पनी इनर्जी इन्टेलिजेन्सका वरिष्ठ सम्पादक रफिक लट्टाले चिनियाँ मुद्रा युआनको बारेमा साउदी स्रोतलाई उद्धृत गर्दै समाचार आएको बताए ।

साउदी अरेबियाले यसबारे आधिकारिक रूपमा केही बोलेको छैन । तर यो जानकारी सार्वजनिक भएपछि यो बहस केही दिनसम्म चल्ने पक्का भएको छ । उर्जा विज्ञ डा अनास अल्हाजी यस वर्ष विश्व तेलको व्यापार २.६ ट्रिलियन डलर पुग्ने अनुमान गरिएको बताउँछन् । यो ठूलो रकम हुनेछ ।

यसको मतलब तेल किन्ने र बेच्ने मुद्रामा तरलताको राम्रो मात्रा हुनुपर्छ । उनी भन्छन् ‘डलर मुद्रा हो जसबाट यो काम राम्रो तरिकाले गर्न सकिन्छ। यसका अन्य कारण पनि छन् ।’ डलरमा सबैभन्दा बढी तरलता छ । यसको विनिमय दर (विनिमय दर) अन्य मुद्राहरू भन्दा बढी स्थिर छ र यो सम्पूर्ण विश्वमा लेनदेनको लागि सबैभन्दा स्वीकृत मुद्रा हो ।

विश्वव्यापी तेल संकटको केही समयपछि १९७४मा साउदी अरेबियाको सरकारले तत्कालीन अमेरिकी राष्ट्रपति रिचर्ड निक्सनसँग एक सम्झौता गरेका थिए । जस अन्तर्गत साउदी अरबको तेल निर्यात डलरमा गर्ने निर्णय भयो ।

यस सम्झौता अन्तर्गत, साउदी अरेबियाले आफ्नो पैसा अमेरिकी ट्रेजरी बन्डमा लगानी गर्यो । साउदी अरब र अमेरिकाबीचको यो सम्झौताले दूरगामी प्रभाव पारेको छ । साउदी अरेबियाको पाइलामा धेरै देश अघि बढे र विश्वभर तेलको मूल्य डलरमा तोक्न थाल्यो ।

यही कारणले गर्दा विश्वभरका देशहरूले तेल र ट्रेजरी बन्डहरू किन्न, पश्चिमी देशहरूमा लगानी गर्न, अन्य विदेशी वस्तु र सेवाहरू आयात गर्नका लागि तेल किन्न विदेशी मुद्रा भण्डार डलरमा राख्न थाले । रफिक लट्टा भन्छन्, “आज हामीले महसुस गरेको विश्वव्यापी अर्थतन्त्र ल्याउन डलरको व्यापारले ठूलो भूमिका खेलेको छ ।’’

“विश्वभरका देशहरूमा जसले आफ्नो विदेशी मुद्रा सञ्चिति राख्छन् । थोकको ६० प्रतिशत भन्दा बढी डलरमा छ ।’’ उनी भन्छन्, “अमेरिकी शक्ति निर्माणमा पेट्रोडलर अर्थतन्त्रको ठूलो योगदान छ । र यो अवस्थामा कुनै पनि परिवर्तन आर्थिक पक्षमा मात्र सीमित हुने छैन । यसले विश्व राजनीति र अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध र समीकरणहरूमा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्छ ।’’ 

सन् २०२० को तथ्यांक अनुसार चीनले हाल दैनिक एक करोड ब्यारेल कच्चा तेल आयात गरिरहेको छ ।  जसमध्ये १७ लाख ब्यारेलभन्दा बढी तेल साउदी अरबबाट आयात हुने गरेको छ । यो चीनको तेल आयातको लगभग १७ प्रतिशत हो । यो साउदी अरबको कुल तेल निर्यातको २६ प्रतिशत हो ।

चीनले पनि रुसबाट दैनिक १५ लाख ब्यारेल तेल आयात गर्छ । हाल चीन विश्वभर ऊर्जाको प्रमुख उपभोक्ता बनेको छ । यो वास्तविकताले विश्व तेल बजारको संरचना नै परिवर्तन गरेको छ । अहिले चीन तेल बजारमा ठूलो ग्राहक बन्न सकेको छैन ।

भारत, जापान र दक्षिण कोरिया जस्ता एसियाली देशहरू पनि कच्चा तेलका ठूला ग्राहकका रूपमा उभिएका छन् । अमेरिकी ऊर्जा सूचना प्रशासनको २०२० को तथ्याङ्क अनुसार साउदी अरबको तेल निर्यातको ७७ प्रतिशत एसियाली बजारमा जान्छ ।

दश प्रतिशत मात्रै युरोप जान्छ । अमेरिकामा दैनिक आधा मिलियन ब्यारेल तेल मात्र जान्छ । अमेरिका स्थानीय रूपमा निस्कने तेलमा निर्भर छ ।  यही वास्तविकतालाई ध्यानमा राख्दै साउदी अरेबिया, रुस र अन्य तेल निर्यातक मुलुकले अब चीन र अन्य एसियाली मुलुकसँग रणनीतिक सम्बन्ध बनाउन खोजिरहेका छन् ।

यस मार्फत, तिनीहरू सुनिश्चित गर्न चाहन्छन् तिनीहरूको तेल यी महत्वपूर्ण बजारहरूमा पुग्न जारी छ । यसका लागि तेल निर्यात गर्ने देश चीन, भारत, दक्षिण कोरिया र जापानमा रिफाइनरी बनाउन चाहन्छन् ।

यसबाट तेल खरिद गर्ने देशहरूले दीर्घकालीन खरिद सम्झौता पाउँछन् । साउदीको कम्पनी अरामकोले भर्खरै पेट्रोल केमिकल कम्प्लेक्स र रिफाइनरी निर्माण गर्न चीनसँग साझेदारी सम्झौता गरेको छ । यसले ऊर्जा क्षेत्रमा दुई देशबीच रणनीतिक सम्बन्ध बढाउन सक्छ ।

डलरको सट्टा अन्य मुद्रा प्रयोग गर्ने बहस ५० वर्षभन्दा पुरानो भएको छ । पछिल्ला केही वर्षयता चिनियाँ मुद्रा युआनमा किन्ने बहस पनि चर्किएको छ । रफिक लट्टा भन्छन्, ‘वास्तवमा यो कुरा अहिले बाहिर आएको छ र यसले साउदी अरेबिया र अमेरिकाबीचको सम्बन्धमा देखिएको तनावलाई देखाउँछ ।

विश्व तेल बजारले केही समयदेखि यो संरचनात्मक परिवर्तनको साक्षी दिइरहेको छ । यसले युक्रेनमा रुसको आक्रमणले बदलिएको भूराजनीतिक वातावरणलाई पनि हेरिरहेको छ ।  र अन्तिममा, यसले चीनसँगको आफ्नो महत्वपूर्ण सम्बन्धमा पनि नजर राखिरहेको छ ।

साउदी अरेबियाबाट खरिद गरिएको तेल युआनमा तिर्ने हो भने यो व्यवस्था साउदी अरेबिया र चीन दुवैका लागि बीमा नीति जस्तै हुने धेरै विज्ञहरूको विश्वास छ । यससँगै भविष्यमा कुनै प्रतिबन्धका कारण डलरमा तेलको कारोबारमा प्रतिबन्ध लागेमा युआन सबैभन्दा राम्रो विकल्प सावित हुन सक्छ ।बीबीसी हिन्दी