एजेन्सी । प्लास्टिक हाम्रो वातावरण को लागी एक प्रमुख समस्या भएको छ  । लगभग ७.२५ ट्रिलियन टन प्लास्टिक जमिन र समुद्रमा उपस्थित छ। रेकर्ड गरिएको संगीत र सिनेमा प्लास्टिक बिना सम्भव छैन। आधुनिक औषधिहरू पूर्णतया प्लास्टिकमा निर्भर छन्। तिनीहरू रक्त बैंक, सिरिंज ट्यूबहरूमा प्रयोग गरिन्छ। सवारीसाधनदेखि हवाइजहाजसम्म प्रयोग गरिन्छ । यिनैको सहयोगले हामी विश्व घुम्न सक्षम हुन्छौँ । यसका साथै कम्प्युटर, फोन र अन्य इन्टरनेट सम्बन्धी प्रविधिका लागि प्लास्टिकको व्यापक प्रयोग हुन्छ। तपाईले यो कथा प्लाष्टिकको कारणले मात्र पढ्न सक्नुहुन्छ।

हाल, इन्धनहरू प्लास्टिक बनाउन प्रयोग गरिन्छ, तिनीहरूको आगोले वायुमण्डलमा कार्बन डाइअक्साइड छोड्छ, जुन हरितगृह ग्यास हो र जलवायु परिवर्तनमा योगदान गर्दछ। तर के हामी कार्बन उत्सर्जन बिना प्लास्टिकको गद्दा, फोम इन्सुलेशन, प्लास्टिक कप(प्लेट वा क्यान बनाउन सक्छौं ? नयाँ प्रविधिबाट कार्बनडाइअक्साइडलाई प्लास्टिकमा रूपान्तरण गर्न सम्भव छ, यसले कार्बन उत्सर्जन कम गर्न सक्छ। तर कसरी, यसको पछाडिको विज्ञानलाई हेरौं।

प्लास्टिक सिंथेटिक पोलिमरहरू हुन् ।  लामो अणुहरूको दोहोर्याइएको चेनहरू एकसाथ जोडिएका हुन्छन्। बेलायतको सेन्टर फर कार्बन डाइअक्साइड युटिलाइजेशनका अनुसन्धानकर्ताहरूले नाइलन बनाउने तरिका पत्ता लगाएका छन्। यी एक प्रकारका पोलीपर हुन् जसलाई उयथिबअचथबिmष्मभ भनिन्छ, र तिनीहरू कार्बन डाइअक्साइडबाट बनेका हुन्छन्। कार्बन डाइअक्साइडबाट नायलन बनाउन अनौठो लाग्छ । तर, हामीले यो गरेका छौं कार्बन डाइअक्साइड उपयोगिता केन्द्रका निर्देशक भन्छन्।

इन्धनलाई कच्चा पदार्थको रूपमा प्रयोग गर्नुको सट्टा तपाईले कार्बनडाइअक्साइडमा केही रसायन थपेर प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ। यसले सम्पूर्ण पेट्रोकेमिकल क्षेत्रमा ठूलो फरक पार्छ,उनी भन्छन्। धेरै जसो कार्बन डाइअक्साइड उत्सर्जनबाट मात्रै आउँदैन, यो धेरै रासायनिक प्रक्रियाहरूको उप(उत्पादन पनि हो। तर अन्वेषकहरूले कारखानाबाट उत्सर्जित कार्बन डाइअक्साइड कब्जा गर्ने प्रयास गरिरहेका छन्।

कार्बन डाइअक्साइडबाट प्लास्टिक बनाउन वैज्ञानिकहरूले धेरै उत्प्रेरकहरू प्रयोग गर्नुपर्छ, जसले रासायनिक प्रतिक्रियाहरूलाई गति दिन्छ। जर्मनीको कोभेस्ट्रो पेट्रोकेमिकल ग्रुपले २० प्रतिशत कार्बन भएको गद्दा बनाएको छ । तिनीहरूले एक उत्प्रेरक सिर्जना गरेका छन् जसले कार्बन डाइअक्साइड र अन्य यौगिकहरू बीचको प्रतिक्रियालाई पोलीयुरेथेन भनिने परिवार सिर्जना गर्दछ ( समान सामग्री गद्दा बनाउन र फ्रिज इन्सुलेट गर्न प्रयोग गरिन्छ।

विश्वभर १५मिलियन टन भन्दा बढी पॉलियूरेथेन प्रयोग गरिन्छ। तसर्थ, कार्बन डाइअक्साइड प्रयोग गरी कच्चा पदार्थ बनाउन धेरै लाभदायक हुन सक्छ, यसले कार्बन उत्सर्जन कम गर्न सक्छ। विश्वभरका वैज्ञानिकहरूले कार्बन डाइअक्साइड प्रयोग गरेर विभिन्न प्रकारका प्लास्टिकहरू बनाउँदैछन्। बेलायतमा आधारित पोलियुरेथेन निर्माता आइकोनिकले आगामी दुई वर्षमा फोन उत्पादन बजारमा ल्याउने अपेक्षा गरेको छ । थप रूपमा, कोटिंग्स र इलास्टोमरहरू बनाउन सकिन्छ। आइसोस्टोमर रबर जस्तो सामग्री हो।

यी नयाँ सामग्री गुणस्तरमा प्लास्टिकजस्तै रहेको कम्पनीको बिक्री मिति लिड टेलरले बताए । उनी भन्छन्, “हामीले हाम्रा सामग्रीहरू आगो लाग्दैन, खरानी गर्दैनन् जस्ता धेरै तरिकामा राम्रो भएको फेला पारेका छौं। इकोनिटले कुल पोलियोल (क्रस लिङ्किङमा प्रयोग हुने अणु) को ३० प्रतिशत कार्बन डाइअक्साइडबाट बनेको भए ९ करोड टन कार्बन उत्सर्जन बचाउन सकिने अनुमान गरेको छ।

कार्बन डाइअक्साइडको लागत पनि प्रोपाइलिन अक्साइडको आधा छ। यसबाहेक वैज्ञानिकहरूले कार्बन डाइअक्साइडबाट यस्ता पोलिकार्बोनेटहरू बनाउँदैछन्, जसबाट कन्टेनर र बोतलहरू बनाउन सकिन्छ। यसमा कफीबाट निकालिएको जाइलोज हुन्छ।यी चिनीमा आधारित उत्पादनहरू पहिलेका उत्पादनहरू भन्दा प्रयोग गर्न सुरक्षित छन्। यसबाहेक कार्बनडाइअक्साइडबाट इथाइलिन बनाउने प्रयास पनि भइरहेको छ । विश्वको आधा प्लास्टिक इथिलिनबाट बनेको छ र यो सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कच्चा माल हो।

बेलायतको सावनसी विश्वविद्यालयका प्रोफेसर एनरिको एन्ड्रिओलीले इथिलीनलाई उत्प्रेरक बनाउने प्रयास गरिरहेका छन्। कार्बनडाइअक्साइडसँगै पानी र बिजुली प्रयोग गरेर इथिलीन बनाइन्छ। कार्बनडाइअक्साइडबाट बनेको पोलिथीनलाई ठूलो मात्रामा प्रयोग गर्न सुरु गर्न २० वर्षभन्दा बढी समय लाग्न सक्छ। तर प्रोफेसर एनरिको एन्ड्रिओली यसका लागि पहल गर्नुपर्ने बताउँछन् । ३० देखि ४० वर्षपछि हामी इन्धनबाट इथाइलिन बनाउन सक्षम हुने छैनौं। त्यसैले हामीले अन्य तरिकाहरू खोज्नुपर्छ।

तर प्लास्टिक योजनाका केही बेफाइदाहरू पनि छन्। पछिल्लो समय बायोप्लास्टिकको विषयमा धेरै समाचारहरु आएका छन् । प्रायः दावी गरेजस्तो चाँडो नष्ट नहुने बताइन्छ । कार्बन उत्सर्जनको सन्दर्भमा पनि, धेरै कार्बन तिनीहरूलाई बनाउन वातावरणमा जान्छ किनभने फसलबाट कच्चा पदार्थ प्रशोधन गर्ने प्रक्रिया अहिले प्रयोग गरिएको प्लास्टिक भन्दा लामो छ। अर्थात्, कार्बनडाइअक्साइडको सहायताले बनेको प्लाष्टिकले धेरै समस्याको समाधान गर्न सक्छ, तर सबै समस्याको समाधान यही हो भन्नु गलत हुनेछ । बिबिसी हिन्दी