अमेरिकामा मुद्रास्फीति कायम रहँदा, सरकारी ऋणको स्तर विस्फोटक अवस्थामा पुग्दा र चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टी (सीसीपी) ले धमाधम अन्य मुद्राहरूमा व्यापार सम्झौता गर्ने कार्यमा तीव्रता दिँदा विश्वव्यापी रुपमा आर्थिक परिवर्तन हुने निश्चित भैसकेको छ । यसै गरी विश्वव्यापी व्यापार र वित्तमा अमेरिकी डलरको अवस्था कमजोर हुने क्रम द्रुत गतिमा बढिरहेको छ।

विज्ञहरूका अनुसार विश्वव्यापी रिजर्भ मुद्राको रूपमा डलरको स्थितिको सम्भावित गिरावटको आर्थिक र राजनीतिक प्रभावहरूको अहिले नै अनुमान लगाउन गाह्रो छ । तथापि विज्ञहरूका अनुसार यो निकै खतरनाक भने हुने निश्चित छ ।

वास्तवमा जब यसको परिणाम देखिन्छ त्यो अमेरिकी उपभोक्ताहरूको लागि विनाशकारी साबित हुन सक्छ किनभने तिनीहरूको खर्च शक्ति वाष्पीकरण भएर उड्छ । अर्थशास्त्रीहरूले हाल अमेरिकाको ऋणबारे प्रश्न उठाइरहेका छन् जसका कारण संसारभर आर्थिक क्षेत्रमा कम्पन नै उत्पन्न भएको छ ।

धेरै विश्लेषकहरूले चेतावनी दिए कि सीसीपी र अन्य अमेरिकी विरोधीहरूले डलरलाई कमजोर पार्न विश्वव्यापी प्रयासलाई सक्रिय रूपमा अगाडि बढाइरहेका छन्।  यद्यपि, वर्तमान र पूर्व अमेरिकी सांसदहरू र नीति निर्माताहरूले पनि बाइडेन प्रशासन, अमेरिकी सरकारको खर्च र फेडरल रिजर्भको मौद्रिक नीतिहरूमा धेरै दोष देखाएका छन् ।

"अमेरिकी शक्तिलाई चुनौती दिन चाहने विदेशी शत्रुहरू र अमेरिकी क्रेडिट कार्डमा खर्चको कुनै सीमा छैन भन्ने विश्वास गर्ने घरेलु मूर्खहरूबाट डलर स्पष्ट रूपमा जोखिममा छ," इकोनोमिक वार रुमका होस्ट र आर्थिक युद्धका अधिकारी केभिन फ्रीम्यानले बताएको समाचार द इपोच टाइम्समा प्रकाशित छ ।

द इपोच टाइम्समा प्रकाशित टिप्पणीहरूमा फ्रिम्यान जसले शीर्ष अमेरिकी सैन्य अधिकारीहरू र नीति निर्माताहरूलाई सहयोग गर्छन् उनले सीसीपीका शक्तिशाली नेता सी जिनपिङ र रुसका भ्लादिमिर पुटिनलाई डलरलाई कमजोर पार्न खोज्ने विदेशी विरोधीहरूको रूपमा औँल्याएका छन् ।

'साउदी, अफ्रिका र ल्याटिन अमेरिकाका धेरै शक्तिहरू हालका महिनाहरूमा "डलर विरोधी क्याबल" मा सामेल भएका छन् तर अमेरिकी सरकार पनि घटनाक्रमको लागि केही दोषको हकदार छ', उनले थपे।

"दुःखको कुरा, हामीले उनीहरूका लागि ठूलो ऋण वृद्धि, एक अनियमित विदेश नीति र वाशिंगटनको अहङ्कारले खतरालाई बेवास्ता गर्दै त्यो खतरालाई नै काम गर्न सजिलो बनाउँदैछौं," फ्रिम्यानले भने । फ्रिम्यान सेन्टर फर सेक्युरिटी पोलिसीमा वरिष्ठ फेलोको रूपमा पनि सेवा गर्छन् ।

द इपच टाइम्ससँग कुरा गर्ने काँग्रेसका धेरै सदस्यहरूले डलरलाई कमजोर पार्न बिडेन प्रशासनको भूमिकाको बारेमा चिन्ता व्यक्त गरेका छन् । विज्ञहरूले अमेरिकी डलरले विश्वव्यापी रिजर्भ मुद्राको रूपमा आफ्नो स्थिति गुमाउन सक्ने सम्भावनालाई ब्यापकरुपमा स्वीकारेका छन् । यसले अमेरिकी अर्थतन्त्र र अमेरिकी जनताको लागि के अर्थ राख्न सक्छ भन्ने कुरामा भने उनीहरूको मत विभाजित रहेको छ । 

डि-डलरीकरण

दोस्रो विश्वयुद्धपछि संयुक्त राज्य अमेरिकाको अपरिहार्य वर्चस्व र त्यसबेला सुनसँग डलरको समर्थन र पछि तेल निर्यातकर्ताहरूले "पेट्रो-डलर" को रूपमा समर्थन गरेको कारण अमेरिकी मुद्राले विश्व मुद्रा समुदायमा सर्वोच्च शासन गरेको छ। विगत ७० वर्ष भन्दा बढी समय देखी यो जारी छ ।

डलरले अझै पनि "नेटवर्क प्रभाव" भनेर चिनिने कुराबाट फाइदा लिन्छ र साथै अमेरिकी पुँजी बजार संसारमा सबैभन्दा गहिरो र तरल पदार्थ हो भन्ने तथ्यलाई सबैले स्वीकारेका छन्।

विश्लेषकहरू भन्छन् कि यदि वर्तमानमा देखिएको डलर कमजोर बन्ने प्रवृत्ति र राजनीतिक अस्थिरता जारी रह्यो भने  अमेरिकी मुद्राको विश्वव्यापी रिजर्भको रूपमा प्रतिष्ठित स्थिति हल्लिने वा संधैको लागि गुमन पनि सक्छ। विज्ञ र विश्लेषकहरूका अनुसार दुई दशकअघि मात्रै विश्व सञ्चितिमा डलरको अंश ७५ प्रतिशत थियो। आज,  यो ४७ प्रतिशत भन्दा कम छ रहेको अनुमान छ र तीव्र गतिमा सङ्कुचित भइरहेको छ।

केही समय अघि मिल्कन इन्स्टिच्युट ग्लोबल सम्मेलनमा बोल्दै अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (आईएमएफ) प्रमुख क्रिस्टालिना जर्जिएभाले यो प्रवृत्तिलाई हाई लाइट गरेकी थिइन्। "अहिले क्रमशः डलरबाट विश्व विनिमय टाढा गएको छ," उनले भनिन्, “युरो, ब्रिटिस पाउन्ड, र सीसीपीको युआन सबैले ग्राउन्ड पाइरहेका छन्।“

गैर-पश्चिमी केन्द्रीय बैङ्कहरूले पनि रेकर्ड मात्रामा सुन खरिद गरिरहेका छन् र विश्लेषकहरूले यो माग बलियो रहने आशा गरेका छन्। "हामीलाई लाग्छ कि केन्द्रीय बैङ्कको सुन किन्ने यो प्रवृत्ति उच्च भू-राजनीतिक जोखिम र उच्च मुद्रास्फीतिको बिचमा जारी रहने सम्भावना छ," स्विस बैङ्क युबिएसले एक नोटमा भनेको छ।

वास्तवमा, युक्रेनमा युद्ध पछि रुसी विदेशी मुद्रा भण्डार फ्रिज गर्ने अमेरिकी निर्णयले केन्द्रीय बैङ्कहरूको व्यवहारमा दीर्घकालीन प्रभाव पार्न सक्छ। परम्परागत अमेरिकी सहयोगीहरूले पनि गैर-डलर मुद्राहरूमा सम्झौताहरू सञ्चालन गर्दै आएका छन्। मार्चको अन्त्यमा, उदाहरणका लागि, फ्रान्सेली सरकारले चिनियाँ युआनमा आफ्नो पहिलो सीमा पार तरल प्राकृतिक ग्यास सम्झौता सम्पन्न गर्‍यो।

ऐतिहासिक रूपमा संयुक्त राज्य अमेरिकासँग घनिष्ठ सम्बन्ध रहेको आर्थिक शक्ति ब्राजिलका अधिकारीहरूले  मार्चमा सिसिपीसँग डलरको सट्टा घरेलु मुद्राहरूमा व्यापार गर्ने सम्झौतामा हस्ताक्षर गरे। युरिजोन् एसआइजेका  प्रख्यात मुद्रा विश्लेषक स्टीफन जेन द्वारा जारी हालैको टिप्पणी अनुसार डलरले सन् २०२२ मा गत २० वर्षको तुलनामा १० गुणा गतिमा बजारको हिस्सा गुमाएको छ।

जुन गतिमा यो भइरहेको छ, त्यो पनि नाटकीय छ। " डलरले यी मूल्य परिवर्तनहरूको लागि समायोजन गर्दा सन् २०१६ यता यसको बजार हिस्साको लगभग ११  प्रतिशत गुमायो र सन् २००८ यता त्यो दर दोब्बर भयो," मोर्गन स्टेनलीमा पहिले काम गरिसकेका जेनले थपे।

 यसरी डलर कमजोर हुने तीव्रता हालै बढ्नुमा युक्रेनमा भइरहेको युद्धबारे अमेरिकी नीतिसँग सम्बन्धित छ। "युक्रेनमा युद्ध सुरु भएदेखि नै USD को रिजर्भ मुद्रा स्थितिमा यो क्षरण द्रुत गतिमा बढेको छ," जेनले रुस विरुद्ध "असाधारण कार्यहरू" लाई औँल्याए जसले ठुला रिजर्भ-होर्डिङ देशहरूलाई "चकित पारेको" उल्लेख गरे।

"हामीले सन् २०२२ मा देखेको कुरा एक प्रकारको 'डिफन्ड-द-ग्लोबल-पोलिस' क्षण थियो, जसमा विश्वका धेरै रिजर्भ प्रबन्धकहरू रुस र अमेरिका दुवैको आचरणसँग असहमत थिए।"

(केही अन्तराष्ट्रिय संचार माध्यमहरुको सहयोगमा)