काठमाडौं । नेपालको उर्वर भूमि बन्जर बन्दै जाँदा थपिएको चिन्तामा एउटा आशाको किरण देखिएको छ । त्यो हो, एक वनस्पति । जसको नाम हो, भेटिभर ।  

यो त्यस्तो वनस्पति हो जसका अनेकौँ फाइदाहरू रहेका छन् । यसले माटो र पानीको संरक्षण गर्छ । फलस्वरूप माटोको चिस्यान कायम रहन्छ । त्यस अलावा भूमिगत पानी रिचार्ज गर्ने काम पनि यो वनस्पतिले गर्छ । 

भेटिभरको सबैभन्दा उल्लेखनीय पक्ष त यो छ की यसले माटोका पोषक तत्त्वहरूलाई पुनः प्रयोग गर्ने अवस्थामा पुन जागृत गर्छ । हाम्रा बालिका लागि घातक किरा फट्याङ्ग्रा नियन्त्रणदेखि दूषित फोहोर पानीलाई सफा र पुनः प्रयोगयोग्य बनाउने काम समेत यो वनस्पतिले गर्छ । 

कृषिजन्य लाभ बाहेक यसले सडक, नाला र भवनदेखि भिरालो जमिनमा हुने भूक्षय रोकथाममा समेत भरपर्दो काम गर्छ । तीव्र गतिमा बगेको पानी र त्यसले गर्ने कटानलाई समेत त्यसले रोक्छ । समग्रमा भन्दा भेटिभर यस्तो वनस्पति हो जसका अनेकौँ उपयोगहरू छन् । 

यसबाट फाइदै फाइदा मात्र छ । हानी केही छैन । त्यसैले यो वनस्पतिबारे आम नेपाली कृषकलाई जानकारी रहने आवश्यक देखिन्छ ।     

के हो भेटिभर घाँस ? 

भेटिभर घाँस छिटो बढ्दै जाने बारहमासी घाँसको बोट हो । जब घाँस परिपक्व हुन्छ, यसले फराकिलो, बाक्लो र गहिरो जरा बनाउँछ ।

उष्णकटिबंधीय क्षेत्रमा, यो एक सय वर्ष सम्म बाँच्न देखाइएको छ । भेटिभर जरा गहिरो तल जान्छ, यो छेउमा छेउमा सर्दैन । यसले उर्वर बीउ उत्पादन गर्न सक्दैन, यो प्राकृतिक रूपमा फैलिएको छैन र त्यसैले आक्रमणकारी छैन ।

जब बिरुवाहरू नजिकै नजिकै रोपिन्छन् यसले झाडीहरूको बाक्लो र साँघुरो पङ्क्ति बनाउँछ । यसको पात र डाँठहरू तीन मिटरसम्म अग्लो हुनेछन् र यसको जराहरू ६ मिटर तलसम्म बढ्नेछ । जराहरूमा हल्का स्टीलको १÷६ को तन्य शक्ति हुन्छ । र बिरुवाको पङ्क्तिमा रोप्दा माटोको बल ४५ प्रतिशतसम्म बढ्छ ।

यसको बिरुवाको प्रत्येक पङ्क्तिको मुनि, ठूला जराहरूको इन्टरलकिङले विशाल, बाक्लो भूमिगत पर्खालहरू बनाउँछ । फलस्वरूप, यसले माटोको संरचनालाई सुदृढ बनाउँछ र कुनै पनि पूर्वाधारलाई पनि स्थिर बनाउँछ ।

यो बिरुवाको सहनशीलता को एक विस्तृत शृङ्खला छ र माटो पीएच तीनदेखि ११ सम्म, तापमान –१५ देखि +५५ डिग्री सेल्सियससम्म सहन सक्छ । यो बोट लामो खडेरीमा बाँच्न सक्छ । यस बिरुवाको अर्को सहनशीलता यो पनि हो कि यो कम्तीमा तीन महिनासम्म पानीमा पूर्ण डुबेमा पनि बाँच्न सक्छ ।

यो घाँस नुनिलो पानी, धेरै भारी धातुहरू, र सबै कीटनाशकहरू (ग्लाइफोसेट रसायन बाहेक) को सामना गर्न सक्छ ।   

भेटिभरले कसरी काम गर्छ ?

भेटिभर १.५ मिटर अग्लो र १ मिटर चौडाइ सम्मको घाँस हो । जसलाई सामान्यतया क्षरण नियन्त्रणको लागि अखण्ड हेज पङ्क्ति प्रणालीमा प्रयोग गरिन्छ । अत्यन्त गहिरो ठाडो जरा र कडा काँठहरूले माटोको शियर बल बढाउन सक्छ, पानीको प्रवाहलाई ढिलो गर्न सक्छ र यसको पछाडिको गारोलाई बलियो बनाउन सक्छ, माटो÷जैविक पदार्थलाई ब्याकअप गर्छ र समयसँगै उच्च नोडहरूबाट बढ्छ । 

केही हेजहरू कम्तीमा एक सय वर्ष पुराना छन् र तिनीहरूको पछाडि २ मिटर अग्लो टेरेसहरू सिर्जना गरिएको छ । द्रुत–बढ्दो, धेरै खडेरी–सहनशील, शीत–सहिष्णु, नुन–सहनशील, डुबान–सहिष्णु, उज्ज दायरा–सहनशील, भारी धातु–सहिष्णु, आगो पछि मुकुटबाट पुनः उत्पन्न हुनेछ, र वर्षमा २–४ पटक काट्न सकिन्छ । बल्क बाँझ मल्चको लागी । 

जराहरू सुगन्धित हुन्छन् र आवश्यक तेलको लागि प्रयोग गरिन्छ । पातहरू घाँस, हस्तशिल्प, र छानाका लागि प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

भेटिभरका केही फाइदाहरू के–के हुन ? 

यसले बाढी र पहिरो नियन्त्रणमा महत्वपूर्ण योगदान गर्ने सक्ने देखिएको छ । विशेषगरि, माटो क्षयिकरण नियन्त्रण, नदीले बगाएको कृषि योग्य भूमिको पुनः प्राप्ति, रोजगार/जीविका सृजना – व्यावसायिक भेटिभर खेती, तेल, हस्तकला, ब्रिकेट आदि फाइदा रहेका छन् । 

दिगो पारिस्थितिकी तंत्र, कार्बन जप्ती, राजस्व मोडेल/मूल्य शृङ्खला सिर्जना गर्न प्राथमिक उत्पादनको रूपमा सबैभन्दा मूल्यवान तेलहरू मध्ये एक यो पनि हो । पानी शुद्धीकरण, जमिनको पोषक तत्व, जग्गा भर्ने र लिचेट व्यवस्थापन, खनिज खानीहरू जस्ता धातु विशेषताहरू भएका भूमिहरूको फाइटोरेडिएसन,  नेपालमा धान, मकै र ज्वार खेतीमा ठूलो क्षति पुर्याउने स्टम बोरर लगायत कीराहरूको नियन्त्रण यसले गर्छ ।  

यस घाँसको अन्य फाइदाहरुमा ढल व्यवस्थापन, भूमिगत जल रिचार्ज र जल संचयन, बायोमासमा धनी–ब्रिकेट्स, बायोगास, अन्य कुराहरू बनाउन प्रयोग गर्न सकिने रहेको छ ।