काठमाडौँ। केही साता अघि भारतीय टमाटरको कारण नेपाली टमाटरले बजार नपाएको भन्दै किसानहरूले आन्दोलन गरे । सो आन्दोलनमा कतिपय तरकारी व्यापारीको समेत साथ थियो ।

सडकमा टमाटर छरेर गरिएको सो आन्दोलनप्रति धेरैले सहानुभूति र ऐक्यबद्धता जनाए । तर, अब भने नेपाली किसानले त्यस्तो पिरोलो गर्नु नपर्ने देखिएको छ । किनभने भारतीय बजारमा नै टमाटर प्रतिकिलो भारु १०० अर्थात् नेपाली १६० रुपैयाँमा बिक्री भइरहेको छ ।

त्यसो हुँदा भारतीय टमाटर नेपालमा भित्रिने र यहाँको उत्पादनलाई विस्थापित  गर्ने सम्भावना कम हुन्छ । भारतीय सञ्चार माध्यमहरूका अनुसार त्यहाँ एक महिनामा १९०० प्रतिशतले टमाटरको मूल्यवृद्धि भएको छ । त्यहाँ एक महिना अघि प्रतिकिलो ५ रुपैयाँमा टमाटर बिक्री हुँदै आएको थियो ।

अहिले भारतका अधिकांश भागमा टमाटरको मूल्य खुद्रा बजारमा प्रतिकिलो सय रुपैयाँ नाघेको छ । अर्कोतर्फ थोक बजारमा टमाटर ६५ देखि ७० रुपैयाँ प्रतिकिलोमा बिक्री भइरहेको छ । एक साताअघि थोक बजारमा टमाटर ३०–३५ रुपैयाँ प्रतिकिलोमा बिक्री हुँदै आएको थियो । खुद्रा बजारमा यसको मूल्य प्रतिकिलो ४०–५० रुपैयाँ थियो । अर्थात् मूल्य झन्डै दोब्बर भएको छ ।

एक महिनाअघि उत्तर प्रदेश, महाराष्ट्रलगायत धेरै राज्यमा टमाटर प्रतिकिलो २–५ रुपैयाँमा बिक्री भइरहेको थियो । अर्थात् एक महिनामा टमाटरको मूल्य १९०० प्रतिशतले बढेको छ । टमाटरको मूल्य २ रुपैयाँमा झरेपछि नेपालमा झैँ त्यहाँका किसानले पनि ढुवानी गर्न बढी पैसा खर्च हुने भन्दै खेतमै बाली नष्ट गरेका थिए ।

टमाटरको भाउ बढ्नुको ४ कारण

धेरै राज्यमा वर्षाका कारण टमाटर बालीमा क्षति पुगेको छ । कतिपय भागमा चर्को गर्मीले उत्पादन घटेको छ । छिमेकी प्रदेशबाट पनि पर्याप्त मात्रामा टमाटर आपूर्ति हुन सकेको छैन । धेरै ठाउँमा गत वर्षको तुलनामा यस वर्ष टमाटरको रोपाइ कम भएको छ ।

आपूर्ति कम, ढुवानी लागत बढ्यो

एक सातामा टमाटरको भाउ दोब्बर भएको दिल्लीको आजादपुर थोक बजारका टमाटर व्यापारी अशोक गणोरले बताएको भास्कर दैनिकले लेखेको छ । हरियाणा र उत्तर प्रदेशलगायत अन्य राज्यबाट टमाटरको आपूर्ति कम भएकाले यस्तो भएको हो । टमाटरको आपूर्ति धान्न अन्य प्रदेशबाट टमाटर ल्याउने क्रममा ढुवानी खर्च बढेको हो ।

विपरजोय चक्रवातले पनि कठिनाइ बढाएको छ । विपरजोय चक्रवातका कारण टमाटर उत्पादनमा समेत असर परेको विज्ञहरूको अनुमान छ । गुजरात र महाराष्ट्र टमाटर उत्पादन गर्ने राज्यहरूमा बिपरजोयको प्रभाव देखिन्छ। गुजरातमा टमाटर उत्पादन प्रभावित चक्रवातको प्रभाव मूल्य वृद्धिमा प्रतिबिम्बित भएको हो ।

२ महिनामा घट्न सक्छ

टमाटरको नयाँ बाली आएसँगै १–२ महिनामा भाउ घट्ने अनुमान गरिएको छ । तमिलनाडु एग्रीकल्चरल युनिभर्सिटीका अनुसार टमाटरको बिरुवा तीन महिनाको भएपछि हप्तामा दुई पटक टमाटर टिप्न मिल्छ। यी बिरुवाहरूले १-२ महिनाको अवधिमा फसल दिन्छ। यद्यपि, यो विविधता, माटो र मौसम परिस्थितिमा निर्भर गर्दछ।

चीनपछि भारत सबैभन्दा धेरै टमाटर उत्पादन गर्ने देश

नेशनल हर्टिकल्चरल रिसर्च एण्ड डेभलपमेन्ट फाउन्डेसनका अनुसार चीनपछि विश्वको दोस्रो ठूलो टमाटर उत्पादक भारतले करिब ७.८९ लाख हेक्टर क्षेत्रफलबाट करिब २ करोड टन टमाटर उत्पादन गर्छ । जसको औसत उत्पादन २५.०५ टन प्रति हेक्टर रहेको छ। ५६ मिलियन टन उत्पादनका साथ चीन शीर्ष स्थानमा छ ।

सन् २०२१-२२ मा भारतमा २ करोड टनभन्दा बढी टमाटर उत्पादन भएको थियो। यहाँ मुख्यतया दुई प्रकारका टमाटर खेती गरिन्छ । हाइब्रिड र स्थानीय। मध्य प्रदेश देशको सबैभन्दा ठूलो टमाटर उत्पादन गर्ने राज्य हो। यसपछि आन्ध्र प्रदेश, कर्नाटक, तमिलनाडु, ओडिशा र गुजरात सबैभन्दा धेरै टमाटर उत्पादन गर्ने राज्यहरू हुन्।

अधिकांश तरकारी महँगो

टमाटरबाहेक अन्य तरकारी पनि सामान्यभन्दा बढी मूल्यमा बिक्री भइरहेको छ । उदाहरणका लागि, एक किलो सिमीको मूल्य भारु १२० देखी १४० बिचमा छ । गाजरका केही जातको मूल्य भारु एक सय रुपैयाँ नजिक पुगेको छ । एक किलो क्याप्सिकमको मूल्य पनि भारु ८० रुपैयाँ नाघेको छ । मटरको मूल्य प्रतिकिलो २ सय ५० रुपैयाँ भारु पुगेको छ ।