कुनै ऋणीले बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट कर्जा उपयोग गरिरहेका छन् भने त्यो कर्जा उपयोग गरेवापत पाउने कर्जा हो पुनरकर्जा । केही ऋणीहरूले मैले अहिलेसम्म पुनरकर्जा पाइन, बैंकले मलाई ऋण दिएन भनेर बुझिरहनु भएको छ । हामीले ग्राहक(ऋणी)लाई  सिधै पैसा दिने होइन, ग्राहकलाई  बैंकले पैसा दिँदैन । पुनरकर्जा यसअघि नै बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट ऋण लिएका ऋणीले ब्याजदरमा पाउने सहुलियत हो ।

पुरनकर्जाको लागि राष्ट्र बैंकबाट जति रकम प्राप्त गरेको हो त्यति रकम र त्यति नै अवधिको लागि कर्जा पाइरहेका ऋणीले ब्याजदरमा सहुलियत पाउने हो । ग्राहकलाई बैंकले पैसा दिँदैन । जति पुनरकर्जा राष्ट्र बैंकबाट प्राप्त गरेको हो, त्यति रकम र अवधिको लागि पाइरहेको कर्जाको ब्याजदरमा सहुलियत बैंक तथा वित्तीय संस्थाले उपलब्ध गराउने हुन् । 

साधारण पुनरकर्जा ५ प्रतिशत  र विशेष पुरकर्जाको हकमा ३ प्रतिशतमात्र ब्याज तिरे पुग्छ, तर थप पैसा पाउने होइन । यो कुरा आम ऋणीले बुझ्नु पर्यो । राष्ट्र बैंकले प्रवाह गर्ने पुनरकर्जा भनेको ऋण लिएका ग्राहकको व्यापार व्यवसायको पुरनउत्थान गर्नको लागि ब्याजदरमा दिने सहुलियत हो । थप पैसा पाउने होइन । आम ऋणीको थप पैसा नै पाउने बुझाइ छ यो होइन, त्यो कुरा राम्ररी ऋणीले बुझ्नु पर्छ । 

पुरनकर्जा काय विधिले तीन प्रकारको पुनरकर्जाको व्यवस्था गरेको छ । लघु, घरेलु, साना उद्यम, विशेष र साधारण पुनरकर्जा छ । कोभिड प्रभावित उद्यमी व्यवसायीलाई मध्येनजर गर्दै पुनरकर्जाको आकार भने नयाँ कार्यविधिले गरेको व्यवस्थाअनुसार अहिले राष्ट्र बैंकमा भएको फण्टको पाँच गुणासम्म प्रवाह गर्न सक्ने व्यवस्था गरेको छ । अहिले राष्ट्र बैंकसँग साढे ४२ अर्ब रुपैयाँको  फन्ट छ । त्यसको पाँच गुणा अर्थात २१२.५० अर्बसम्म कर्जा प्रवाह गर्न सकिन्छ । 

पुनरकर्जा  कार्यविधि, २०७७ ले गरेको व्यवस्था अनुसार राष्ट्र बैंकले कुल पुनरकर्जा रकमको बढीमा ७० प्रतिशत बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई एकमुष्ट राष्ट्र बैंकले कर्जा प्रवाह गर्छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट आवेदन माग गर्छ एकमुष्ठ पुनरकर्जाको लागि ५ करोडसम्म कर्जा उपयोग गरेका ऋणीले पुनरकर्जाको लागि आवेदन दिन सक्छन् । 

ऋणीको निवेदन आएपछि बैंकहरूको लिष्ट हेरेर हामीले पुनरकर्जा दिने हो । त्यो भनेको कुल पुनरकर्जाको १४८ अर्ब हुन्छ । असोजसमान्तसम्म बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट ७२ अर्ब पुनरकर्जाको आवेदन परेको छ । अहिले हामी निवेदनको विश्लेषण गरिरहेका छौ । कार्तिकसम्म यी सबै कार्य सकेर योग्य ठहरिएका निवेदनलाई हेरेर मंसिर १ गतेबाट हामी कर्जा दिन थाल्छौ । 
हामी एकै पटक ७२ अर्ब नै दिदैनौ । बजारको तरलताको अवस्था हेरेर हामीले विस्तारै पुनरकर्जा प्रवाह गछौं । बजारमा हुने तरलताको अवस्था हेरेर हामी पुनरकर्जा दिन्छौ । 

साधारण पुनरकर्जाको प्रति ग्राहक २० करोडको सीमा छ । त्यो पुनरकर्जा हामी बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट ग्राहक ऋणी जसले ऋण उपयोग गरिरहनु भएको छ उहाँहरूले बैंक तथा वित्तीय संस्थामा निवदेन दिनुहुन्छ । त्यो निवेदन बैंक तथा वित्तीय संस्थाले राष्ट्र बैंकमा फरवार्ड गर्छ । र हामीले त्यो पैसा पनि बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई नै दिन्छौं । त्यो पैसाको पनि ग्राहकले ब्याजदरमा सहुलियत पाउनु हुन्छ । 

यसको सीमा भनेको २० प्रतिशत भन्यौ भने हामीले ४२ अर्ब हुन्छ । त्यो पैसा हामी बैंकलाई दिन्छौ । अर्को १० प्रतिशत पुनरकर्जा ‘घ’ वर्गका वित्तीय संस्थालाई दिने हो । उनीहरूलाई पनि हामीले एकमुष्ठ रुपमा उपलब्ध गराउने हो । ‘घ’ वर्गका लघुवित्त वित्तीय संस्थालाई कर्जा उपलब्ध गराउने प्रक्रिया पनि अघि बढी सकेको छ । 

निकट भविष्यमै लघुवित्त वित्तीय संस्थालाई पनि पुनरकर्जा दिने तयारी राष्ट्र बैंकले गरिरहेको छ । कर्जामा ग्राहकले ३ देखि ५ प्रतिशत मात्र ब्याज भुक्तानी गर्नुपर्नेछ । बैंक तथा वित्तीय संस्थाले प्रतिव्यक्ति बढीमा ५ करोड रुपैयाँ मात्र पुनरकर्जा प्रवाह गर्न पाउने व्यवस्था छ । यस्तो सहुलियत १ वर्षको लागिमात्र हुने कार्यविधिमा उल्लेख गरिएको छ । 

एकमुष्ठ रुपमा ग्राहकअनुसार पुनरकर्जाको माग जम्मा ७२ अर्बको मात्रै माग आएको छ । यसमा १४८ अर्ब माग आउने राष्ट्र बैंकको अपेक्षा थियो । पहिलो समय सीमाभित्र त्यो आइसकेको अवस्था छैन । अहिले निवेदन परेका कर्जा प्रवाह गर्ने प्रक्रिया सकिएपछि फेरि पुरनकार्जको लागि आवेदन आव्हान गछौं । फेरि पनि एक मुष्ठ रुपमा हामीले वाँकी ७६ अर्ब रुपैयाँ पुनरकर्जा प्रवाह गछौ । 

नेपाल राष्ट्र बैंकले कोभिड–१९ बाट अर्थतन्त्र र उद्यमी व्यवसायीमा परेको नकारात्मक तथा ऋण तिर्न सक्ने क्षमतामा परेको प्रभावको विश्लेषण गरेर खर्च कटौती गर्नुपर्ने अहिलेको अवस्थालाई मध्येनजर गर्दै उहाँहरूलाई भरथेग होस् भनी पुनरकर्जाको सीमा बढाएको हो । यो कर्जा सबै क्षेत्रका ऋणीहरूले उपयोग गर्नुपर्ने अवस्था छ । 

अहिले पुनरकर्जा राज्यको गाउँपालिकासम्म पुग्ने गरी प्रवाह गर्नुपर्ने व्यवस्था गरेका राष्ट्र बैंकले गरेको छ ।  बैंक तथा वित्तीय संस्थाका प्रत्येक शाखाले न्यूनतम ५ वटा पुनरकर्जा प्रवाह गर्नुपर्छ । कोभिड –१९ बाट परेको प्रभावलाई न्यूनीकरण गर्न धेरै भन्दा धेरै ग्राहकमाझ पुग्ने राष्ट्र बैंक उद्देश्य हो । 

पुरनकर्जा आफैमा भिन्नता हुँदैन । बैंक वित्तीय संस्थाले प्रवाह गरेको कर्जाको धितोमा राष्ट्र बैंकले बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई प्रवाह गर्ने कर्जा हो । त्यसैले यसको नाम नै पुनरकर्जा भएको हो ।  एक पटक कर्जा दिइसकेको र फेरि उसैलाई कर्जा दिइने भएकोले यसको नाम पुनरकर्जा राखिएको हो । बैंक तथा वित्तीय संस्थाले ग्राहकलाई दिएको कर्जा वापत राष्ट्र बैंकले दिने कर्जा नै पुनरकर्जा हो । 

हामीले कोभिडबाट अतिप्रभावित, मध्यम प्रभावित र न्यून प्रभावित क्षेत्रलाई पहिलो प्राथमिकत राखेर कर्जा सीमालाई ४२ अर्बबाट बढाएर २१२.५० अर्ब पुर्याएका हौं । 

यो बढाइएको सीमा कोभिड प्रभावितलाई दृष्टिगत गरी ल्याइएको राष्ट्र बैंकको नयाँ प्रडक्ट हो । यो भन्दा अगाडी ग्राहक ऋणीले मात्रै पुनरकर्जा  पाउने व्यवस्था थियो । अहिले बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई एकमुष्ठ पुनरकर्जा उपलब्ध गराउने व्यवस्था थप गरिएको छ । ‘घ’ वर्गका वित्तीय संस्थाले पनि २१ अर्ब पुरनकर्जा पाउने व्यवस्था नयाँ व्यवस्था छ । यी व्यवस्थाहरू कोभिड–१९ बाट प्रभाव परेका उद्यमी व्यवसायीलाई सहयोग गर्न, हौसला अभिवृद्धि तथा उद्योग व्यवसायको प्रवद्र्धन गर्न प्रवाह गरेको पुनरकर्जा हो । 

कसले पाउँदैन पुनरकर्जा ?

पुनरकर्जाले लिनको लागि कार्यविधिले तोके बमोजिमको आवेदन तथा डकुमेण्टहरू पेश गर्नुपर्ने छ । यो कर्जाका लागि राष्ट्र बैंकले मापदण्ड तोकिदिएको छ । कार्यविधिले तोकेको सीमाभित्र रहेर योग्यता पुगेका ऋणीले पुनरकर्जा सुविधा उपयोग गर्न सक्ने छन् । 

कार्यविधिअनुसार वार्षिक औसत २० प्रतिशतभन्दा बढी सेयरधनीको प्रतिफल (आरओई) आर्जन गर्ने उद्योगले पुनरकर्जा सुविधा नपाउने व्यवस्था छ । उद्योगको सञ्चालन अवस्था राम्रो रहेको, विगत तीन वर्षको मुनाफा हेर्दा औसत प्रतिवर्ष पुँजीमा प्रतिफल २० प्रतिशतभन्दा बढी रहेको उद्योग व्यवसायमा पुनरकर्जा सुविधा नपाउने व्यवस्था छ ।

चुरोट, बिँडी, सिगार, सुर्ती, खैनी, गुट्खालगायत सुर्तीजन्य उद्योग व्यवसाय र मदिरा तथा मदिराजन्य उद्योग व्यवसायलाई प्रवाह भएका कर्जामा पनि पुनरकर्जा सुविधा उपलब्ध हुने छैन । ‘कुनै उद्यमका लागि नभई व्यक्तिगत प्रयोजनका लागि प्रवाह भएको ओभरड्राफ्ट कर्जा, घरजग्गा कर्जा, सवारी कर्जा लिएका उद्यमी व्यवसायीले यो कर्जा उपयोग गर्न पाउँदैनन् । 

घरायसी सामग्री कर्जा, मार्जिन कर्जा, सुनचाँदी कर्जा, सामाजिक कर्जा तथा व्यक्तिगत नाममा वा व्यक्तिगत उपभोगका लागि लिइएका कर्जाले पुनरकर्जा सुविधा नपाउने व्यवस्था राष्ट्र बैंकले गरेको छ । ब्याज अनुदान प्राप्त सहुलियतपूर्ण कर्जालगायतका अन्य अनुदान प्राप्त कर्जा लिएक ऋणीले पनि यो सुविधा पाउँदैनन् ।’